Badacze na tropie sekretów dawnych siedzib gestapo i bezpieki w Łodzi. Co znaleźli archeolodzy?

Chodzi o działkę w pobliżu XII Liceum Ogólnokształcącego, na której badania od czerwca br. prowadzili archeolodzy, antropolodzy i historycy z IPN przy wsparciu finansowym Łódzkiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Mieli do dyspozycji specjalne urządzenie wykrywające czy ziemia pod powierzchnią została dawniej naruszona, co znacznie ułatwiło badania. A był na nie już najwyższy czas, ponieważ o miejscu tym – w związku z siedzibami gestapo i UB – narosło wiele czarnych legend.

- Podczas badań udało nam się uchwycić pewne fazy w dziejach tego miejsca: od szkoły żydowskiej, przez gmach gestapo do siedziby UB. Znaleźliśmy przedmioty, które teraz zostaną poddane analizie. Są to m.in. książki, maszynopisy, rękopisy oraz naczynia z czasów wojny z terenu Protektoratu Czech i Moraw. Dotarliśmy też do instalacji hydrotechnicznej, najpewniej poniemieckiej – mówi dr Olgierd Ławrynowicz z Instytutu Archeologicznego Uniwersytetu Łódzkiego.

Jak nas poinformował Mateusz Słonecki, rzecznik Łódzkiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, razem z badaniami archeologicznymi były prowadzone wywiady z żyjącymi świadkami tamtych wydarzeń. Chodzi zarówno o osoby przesłuchiwane przez gestapo i bezpiekę, jak i o pobliskich mieszkańców. Do tej pory etnolodzy przeprowadzili prawie 30 takich wywiadów.

Stojący pośrodku alei budynek modernistyczny wybudowano tuż przed II wojną światową jako siedzibę gimnazjum męskiego Towarzystwa Szkół Żydowskich. Z planów tych nic nie wyszło, gdyż wybuchła wojna, do Łodzi weszli Niemcy i budynek szkolny zamienili na siedzibę gestapo, którego lokalnym szefem został Gerhard Flesch. W piwnicach urządzono areszt, po sąsiedzku garaże i magazyny, zaś w pobliskich domach zamieszkali gestapowcy. Wjazd na ul. Anstadta z obu stron został zamknięty.

W siedzibie gestapo byli więzieni, przesłuchiwani i torturowani tak znani bohaterowie walki podziemnej, jak Jan Lipszyc - „Anatol” z Armii Krajowej biorący udział w słynnej operacji dezinformacyjnej na terenach III Rzeszy znanej jako Akcja N, a także pobity na śmierć historyk Zygmunt Lorentz działający na niwie kultury z polecenia Delegatury Rządu RP na Kraj.

19 stycznia 1945 roku do Łodzi wkroczyła Armia Czerwona, a zaraz za nią osławiony Mieczysław Moczar, który ze swymi ubekami zajął wspomniany budynek szkolny pod siedzibę UB. W jej ponurach murach był katowany słynny żołnierz niezłomny, kapitan Stanisław - „Warszyc”, dowódca Konspiracyjnego Wojska Polskiego, który został zgładzony, a jego szczątki wciąż są poszukiwane. Zginął tam też Zbigniew Zakrzewski - „Bryła”, szef wywiadu zrzeszenia Wolność i Niezawisłość.

Ponadto w piwnicy gmachu stracono dwóch... funkcjonariuszy UB, którzy współpracowali z podziemiem antykomunistycznym. Byli to: Czesław Stachura mający kontakt z WiN oraz Stanisław Malicki przekazujący tajne materiały cichociemnemu, majorowi Adamowi Trybusowi - „Gajowi”.