Boże Narodzenie i inne święta prawosławnych oraz grekokatolików mieszkających w Łodzi

Łódź uchodziła przez lata za miasto czterech kultur. Wyznawcy prawosławni przenieśli tu swoje zwyczaje. Uroczyście obchodzili Boże Narodzenie, Wielkanoc, ale też Radonice, czyli powielkanocne modlitwy na grobach najbliższych. Teraz w Łodzi mieszka wielu Ukraińców, którzy są wyznawcami prawosławia. W tym roku Boże Narodzenie obchodzą 7 stycznia. Według kalendarza juliańskiego przypada ono trzynaście dni później niż u katolików.

Ale w Łodzi, prawosławni obchodzili i obchodzą też święta Bożego Narodzenia w tym samym czasie co katolicy - mówił nam ks. Eugeniusz Fiedorczuk, proboszcz parafii prawosławnej św. Aleksandra Newskiego w Łodzi. - Prawosławni tak jak teraz stanowili mniejszość. Było wiele małżeństw mieszanych.

Wigilia prawosławnych

Ale tak jak u katolików, także u prawosławnych Boże Narodzenie poprzedza je wigilia. Nazywana jest soczelnikiem. Tego dnia obowiązuje ścisły post. Pości się do wieczornego nabożeństwa. Wigilijną kolację spożywa się w rodzinnym gronie. Tak jak u katolików, podaje się dwanaście dań. Obowiązkową potrawą, którą się wtedy spożywa jest kutia. Przyrządza się ją z pszenicy, maku i miodu. Wszystkie te składniki razem się uciera.

W wielu prawosławnych domach wierni dzielą się też prosforą. To przaśny, błogosławiony chleb przyniesiony z cerkwi. Można powiedzieć, że jest on odpowiednikiem katolickiego opłatka. Ten zwyczaj dzielenia się prosforą pojawił się stosunkowo niedawno. Wcześniej dzielono się kutią. Potem domownicy składają sobie życzenia. Dopiero po nich na stole pojawiają się postne dania, a więc ryba, kompot z suszonych owoców(szczułok). Je się też kisełycę, czyli kisiel z owsa.

Taki kisiel jadło się zawsze podczas wigilii w moim rodzinnym domu – dodawał ks. Eugeniusz Fiedorczuk.

Podczas prawosławnej wigilii je się też smażone na oleju placki, potrawy z grzybów. W niektórych domach kultywuje się też stare tradycje według których tego dnia nie może zabraknąć chleba, symbolizującego pożywienie, czosnku będącego symbolem zdrowia, soli, czyli symbolu obfitości, a także mającego dać powodzenie miodu.

W przeciwieństwie do katolików wyznawcy prawosławia nie mają żłóbka w świątyni. Można powiedzieć, że jego miejsce zajmuje ikona Bożego Narodzenia. W jej centralnej części znajduje się Dzieciątko Jezus wraz z Matką Bożą. W górnej części, zazwyczaj po lewej stronie, przedstawiani są trzej mędrcy ze Wschodu, natomiast św. Józef umieszczony jest u dołu ikony, zwykle z lewej strony. Siedzi zadumany na kamieniu, rozmyślając nad tajemnicą narodzenia Chrystusa.

W czasie Bożego Narodzenia ta ikona wystawiana jest na środku cerkwi. Wierni całują tę ikonę, oddają jej pokłony. W czasie Wigilii wiszącą w domu ikonę otula się haftowanym ręcznikiem, a pod nią kładzie snop zboża z pełnymi kłosami. Stoi on tam do święta Objawienia Pańskiego. Potem wyciągniętymi z niej słomkami owija się stojące w sadzie drzewa. Oczywiście ten zwyczaj kultywowany był i pewnie jeszcze jest głównie na wsi.

Po kolacji wigilijnej prawosławni udają się do cerkwi na nabożeństwo. Pierwszy dzień świąt poświęcony jest narodzinom Jezusa i pokłonowi mędrców. Drugi dzień świąt nosi nazwę Synaksy. Pochodzi z języka greckiego i oznacza zgromadzenie ku czci Matki Bożej. W te dni wierni spotykają się w gronie rodzinnym, ale też przyjmują kolędników.

Prawosławna Wielkanoc też jest obchodzona w innym czasie niż w wyznaniu katolickim czy protestancki. Bywa, że ma miejsce nawet pięć tygodni od dnia kiedy świętują ją katolicy. Prawosławni obchodzą Wielkanoc w pierwszą niedzielę po wiosennej pełni księżyca, ale jeszcze musi przypadać po zakończeniu żydowskiej Paschy, która jest świętem ruchomym.

Dla prawosławnych Wielkanoc jest świętem świąt. Najważniejszym w całym roku liturgicznym. Tak jak w Kościele katolickim, tak w prawosławnym, Wielkanoc jest poprzedzona czterdziestodniowym postem. W okresie Wielkiego Postu i Wielkiego Tygodnia prawosławni chrześcijanie nie spożywają mięsa, ani produktów pochodzenia zwierzęcego. Nie jedzą więc też nabiału, jaj. Ryba na stołach może pojawić się tylko w dniu Święta Zwiastowania oraz podczas Palmowej Niedzieli.

W trakcie pierwszego tygodnia Wielkiego Postu, a potem Tygodnia Męki Pańskiej zaleca się wstrzemięźliwość w spożywaniu ciepłych posiłku lub nie je się ich aż do godzin wieczornych. Tak więc post jest o wiele bardziej rygorystyczny niż w Kościele katolickim. Ale to nie koniec. By prawosławni mogli wejść tak rygorystyczny post mają się do tego przygotować tzw. przedpościem. Trwa ono cztery tygodnie.

Podczas pierwszego tygodnia nie pości się wcale, nawet w środy i piątki. W następnych zakazuje się jedzenia mięsa, a potem też nabiału, ryb. Niedziele w tych tygodniach są poświęcone Ewangelicznym opowieściom o: Zacheuszu, celniku i faryzeuszu, o synu marnotrawnym, o Strasznym sądzie, którą nazywa się Niedzielą przebaczenia win. Po tym następują dni Wielkiego Postu.

Prawosławni świętują też Palmową Niedzielę. Też wtedy święcą palmy. Ale te, które przynoszą do cerkwi są zwykle znacznie skromniejsze niż te przynoszone do kościoła przez katolików. Są to bowiem zazwyczaj zielone gałązki wierzby, przewiązane kolorowymi wstążkami. Niekiedy przyozdabia się je sztucznymi kwiatami. Tak jak u katolików, poświęcone palmy kładzione są za ikonę i przechowywane w domu do następnego roku, by chroniły dom i jego mieszkańców.

Z początkiem Wielkiego Postu w wystroju cerkwi zaczynają dominować żałobne kolory. Świątynia jest tak przyozdobiona aż do Świętej Liturgii Wielkiej Soboty. W Wielkim Tygodniu przez pierwsze trzy dni sprawuje się Liturgię Uprzednio Poświęconych Darów. W Wielki Czwartek wspomina się Ostatnią Wieczerzę, a późnym wieczorem, podczas jutrzni Wielkiego Piątku, czyta się 12 Ewangelii Pasyjnych, w których jest mowa o Męce i Ukrzyżowaniu Chrystusa.

A w Wielki Piątek wieczorem, podczas nabożeństwa wspomina się zdjęcie z Krzyża Chrystusa i złożenie Jego Ciała do Grobu. Późnym wieczorem jest sprawowana Jutrznia Wielkiej Soboty z obrzędem Pogrzebu Ciała Chrystusa. W Wielką Sobotę o poranku sprawuje się Liturgię Eucharystyczną przepełnioną  oczekiwaniem na Zmartwychwstanie Trzeciego Dnia Jezusa Chrystusa. Podczas tego nabożeństwa następuje zmiana szat w cerkwi z ciemnych na śnieżno-białe.

Święcą pokarmy

Prawosławni nie budują taki grobów Jezusa jak katolicy. W Wielki Piątek na środku cerkwi ustawia się symboliczna trumnę. Na nią nakłada się Płaszczanicę, czyli ikonę przedstawiającą złożonego do grobu Jezusa. Ale wcześniej jest niesiona w procesji wokół cerkwi, a następnie powraca przez otwarte Wrota Królewskie ikonostasu i jest złożona pośrodku świątyni. W Wielką Sobotę, podczas wieczornego nabożeństwa, płaszczenica jest kładziona na prestole, czyli ołtarzu. .Pozostaje tam aż do wigilii Wniebowstąpienia Pańskiego.

Prawosławni, tak jak katolicy, święcą pokarmy. Święconki nazywane są paschami. Składają się na nią jajka, chleb, sól, mięso owoce. Ich święcenie ma miejsce w Wielką Sobotę po południu. W święconkach stoją zapalone świece – symbol zmartwychwstałego Chrystusa. Natomiast w koszyczkach nie umieszcza się baranków. Prawosławni także malują jajka. Zazwyczaj na kolor czerwony, ale też coraz częściej w koszyczkach widać kolorowe pisanki. Barwa czerwona symbolizuje krew, czyli życie. Istnieje zwyczaj obdarowywania się jajkami, a także stukania się nimi.

W noc z soboty na niedziele, o godzinie 22.30 zaczyna się Nabożeństwo Paschalne. Trwa około trzech – czterech godzin i składa się z trzech części. Pierwszą jest Połunosznica, czyli Nabożeństwo o Północy. Wtedy następuje przeniesienie Płaszczenicy z Grobu do Ołtarza. Następnie wierni udają się na procesję wokół świątyni. Opuszcza się pogrążoną w mroku cerkiew. Potem wszyscy stają u jej drzwi. Kapłan śpiewa trzykrotnie troparion Zmartwychwstania i trzy razy uderza w drzwi świątyni Krzyżem, otwierając je. Symbolizuje to zwycięstwo Ofiary Krzyżowej Chrystusa nad śmiercią i otwarcie Królestwa Niebieskiego dla Ludu Bożego.
Następuje początek drugiej części Nabożeństwa Paschalnego, czyli Jutrzni. Po niej ma miejsce trzecia część, to jest Św. Liturgia Eucharystyczna. Po nabożeństwie są święcone pokarmy - już nie postne.

Potem wszyscy wracają do domów, siadają do wielkanocnego śniadania i dzielą się jajkiem. Dziewiątego dnia po Wielkanocy(według kalendarza juliańskiego), zawsze we wtorek, ma miejsce święto zwane Radonica. To dzień szczególnej pamięci o zmarłych. Święto to bywa nazywane Paschą tych, co zasnęli w Panu. Tego dnia prawosławni odwiedzają groby bliskich zmarłych i wspominają ich. Na cmentarz trzeba przynieść pomalowane jajka i inne wielkanocne potrawy. Je się nad grobami, a część posiłku oddaje biednym. Modli się też o zbawienie wiernych, zapala znicze.