Cezary Pawlak: "Łódź pamięta o swoich bohaterach"

Zostało w Łodzi wiele śladów po wojnie polsko-bolszewickiej?

Wiele z nich jest na Starym Cmentarzu w Łodzi. Należy tu wskazać trzecią kwaterę zasłużonych tego cmentarza. Spoczęło tam wiele osób, które walczyły i zginęły podczas tej wojny. Akurat w tym roku będziemy rekonstruować skradzione skrzydła husarskie znajdujące się na grobie kapitana Stefana Pogonowskiego. Postać husarza, stworzona przez artystę-rzeźbiarza, Wacława Konopkę, wyróżnia się w części katolickiej cmentarza. Mamy też w Łodzi ulicę Stefana Pogonowskiego. Temu kapitanowi wychowanemu w Łodzi przypisuje się jeden z faktów, który był przełomem w wojnie. Pogrzeb Pogonowskiego, z wielkimi honorami, był w Łodzi ogromnym wydarzeniem. Rozpisano konkurs na projekt jego pomnika, który wzniesiono ze składek społecznych.

Ale potem ten pomnik nie miał szczęścia, bo skrzydła padały wiele razy łupem złodziei..

Tak. Ostatnia kradzież miała miejsce w 2001 roku. Jednak tak działo się już wcześniej. Do pierwszej kradzieży elementów pomnika doszło już w latach trzydziestych minionego wieku. Odnowione skrzydła będą nawiązywać do oryginału. Mają być zrobione z utwardzonej żywicy epoksydowej.

Kapitan Stefan Pogonowski to chyba nie jeden bohater tej wojny spoczywający na Starym Cmentarzu w Łodzi?

Oczywiście. Ma tu swój grób kapitan Benedykt Grzymała-Pęczkowski. To oficer 28. Pułku Strzelców Kaniowskich, nazywanego też dziećmi Łodzi. Służyło w nim wielu łodzian. Kapitan Grzymała-Pęczkowski zginął pod Radzyminem, 15 sierpnia 1920 roku. Jego pomnik wyróżnia nietypowa ściana, zaprojektowana też przez Wacława Konopkę. Znajdują się na niej sceny z bitew, jest symboliczne odniesienie do obrazu Eugene Delacroix "Wolność wiodąca na barykady". Jest tam też postać Grzymały-Pęczkowskiego ubrana w polowy mundur. Warto też wspomnieć o mniej znanych bohaterach, których wyróżniają skromne mogiły. Wśród ochotników tej wojny należy wymienić plutonowego Olgierda Złotego, który zginął w Bitwie Warszawskiej czy też innego plutonowego Karola Rosenblatta, żołnierza Armii Ochotniczej. On też poległ podczas Bitwy Warszawskiej. Szczególny sentyment mam do postaci Henryka Goldmana. Jest on pochowany w bardzo ciekawej pod względem symbolicznym mogile. Na pomniku jest wiele symboli wojskowych, jak pas żołnierski, czapka. Na tym pomniku znajduje się bardzo wzruszająca inskrypcja głosząca: Jak to miło na tej ziemi spoczywać między rodakami swemi... Na tym cmentarzu spoczął też generał Leon Pachucki. To jedyny generał Wojska Polskiego pochowany na Starym Cmentarzu, który przybył do Polski z Armią Hallera.

Na Starym Cmentarzu pochowany jest też rotmistrz Aleksander Napiórkowski...

Był ułanem Pierwszej Brygady Legionów, walczył w Armii Ochotniczej. Zginął 18 sierpnia 1920 roku pod Ciechanowem. Jego pomnik wyróżnia czapka ułańska i płaskorzeźba szarżującego ułana, spadającego z konia. Poniżej znajdowała się rozbudowana inskrypcja informująca, że walczył przeciw sowieckiej armii... I ten napis po wojnie został zatarty. Kiedy w latach 90. rozpoczęła się na Starym Cmentarzu akcja kwestowa był to jeden z pierwszych pomników, który odnawialiśmy przywracając inskrypcję.

Chyba największą pamiątką po Bitwie Warszawskiej jest kościół Matki Boskiej Zwycięskiej przy ulicy Łąkowej?

Na pewno. To pomnik wdzięczności za Cud nad Wisłą. W głównym ołtarzu kościoła jest płaskorzeźba Matki Bożej, a pod nim sceny z Bitwy Warszawskiej. Na czele kroczy ksiądz Ignacy Skorupka.

Łodzianie bardzo zaangażowali się w 1920 roku w obronę niepodległej ojczyzny..

Tak. Mamy w Łodzi ulicę 28. Pułku Strzelców Kaniowskich. Jego żołnierze mają swoją kwaterę na Starym Cmentarzu. Był to batalion, który został sformułowany jeszcze przed 1920 rokiem. Powstał z połączenia kilku jednostek wojskowych. Może w przestrzeni naszego miasta brakuje pomnika upamiętniającego ten pułk? Ale Muzeum Tradycji Niepodległościowej w Łodzi pielęgnuje tradycje 28. Pułku Strzelców Kaniowskich.