Co dzieje się z naszym ciałem, gdy zmieniamy czas? Zobacz, jak działa na zdrowie to, że przestawiamy zegarki i jak zmniejszyć efekty zmian

Zmiany czasu mają przyczyniać się do lepszego wykorzystania światła słonecznego i oszczędności energii elektrycznej, dlatego przestawiamy wskazówki zegara dwa razy do roku – wiosną oraz jesienią.

Zmiana czasu z letniego na zimowy 2022 nastąpi w nocy z soboty 29 października na niedzielę 30 października. Wskazówki zegara przesuniemy o godzinę do tyłu – z 3:00 na 2:00.

Ponieważ zmiany czasu nie zostaną na razie zniesione, możemy regularnie odczuwać zaburzenia związane z zaburzeniem biorytmu organizmu. Należą do nich nie tylko problemy ze snem, ale również inne dolegliwości.

Zmiana czasu na zimowy oznacza, że nasze normalne pory funkcjonowania zostaną przesunięte o godzinę później. Oznacza to, że możemy mieć poczucie skrócenia dnia, odczuwać głód i potrzebę jedzenia posiłków o „starych” godzinach, wieczorem możemy być bardziej zmęczeni, a rano – budzić się wcześniej, tracąc tak deficytowy sen.

Skutki zmiany czasu obejmują nie tylko odczuwane doraźnie złe samopoczucie. Funkcjonowanie w „nieodpowiednich” godzinach ma wpływ na wszystkie aspekty pracy organizmu, w tym wydzielanie enzymów trawiennych, usuwanie z wątroby toksyn, zwalczanie komórek nowotworowych, odbudowę kości czy regenerację poszczególnych tkanek.

Każdy organizm ma swój biologiczny rytm, który reguluje jego działanie. Na biorytm, nazywany też cyklem okołodobowym, składają się cykle aktywności poszczególnych narządów i układów, które wpływają na ich kondycję i ewentualny rozwój zaburzeń. Tym aspektem naszego funkcjonowania zajmuje się chronobiologia, dzięki której wiemy też, jak przeciwdziałać niekorzystnym zmianom.

Niedopasowanie rytmu aktywności i czuwania do naturalnego cyklu okołodobowego organizmu zaburza podstawowe procesy i ma dobitny wpływ na jakość snu. Często nie można zapewnić go sobie w optymalnych godzinach, a przy tym jest on zbyt krótki, płytki i przerywany.

Choć niedobór snu to problem, który okresowo dotyka prawie każdego, manipulowanie rytmem biologicznym dodatkowo pogarsza tę sytuację. Skutki są natomiast groźne – niedostateczna regeneracja w nocy nie tylko zwiększa podatność na urazy i wypadki, ale też podnosi ryzyko rozwoju poważnych chorób, m.in. krążenia, metabolicznych i nowotworowych.

Zmiana czasu względem normalnych pór funkcjonowania powoduje wystąpienie szeregu nieprzyjemnych dolegliwości nazywanych objawami jet-lagu. Termin ten to nieprzetłumaczalne na polski określenie złego samopoczucia wynikającego z zaburzenia rytmu dobowego, które zostało spowodowane zmianą strefy czasowej. Zjawisko nazywane też syndromem zmiany strefy czasowej lub desynchronozą zgodnie z nazwą dotyka osób, które w szybkim tempie zmieniają strefę czasową, np. poprzez podróż samolotem, a co za tym idzie – rytm swojej aktywności i snu.

Takie objawy pojawiają się też w podobnych sytuacjach, m.in. zmiany godzin pracy (zwłaszcza w przypadku rozpoczęcia pracy zmianowej) czy przestawienia się na nocny tryb życia, a przez wielu ludzi są też odczuwane również przy popychaniu i cofaniu wskazówek zegara. Wiele zależy od indywidualnej wrażliwości, jak i aktualnego stanu organizmu.

Objawy typu „jet lag” wnikają z zaburzeń cyklu snu i czuwania i obejmują najczęściej:

• bóle głowy,
• uczucie ciężkości w czaszce,
• zawroty głowy
• nadmierna senność,
• problemy ze snem,
• rozdrażnienie,
• problemy z koncentracją,
• zmęczenie,
• dezorientacja,
• zły nastrój,
• osłabienie apetytu,
• zaburzenia gastryczne, m.in. biegunki i zaparcia.

Zobacz: Czy to bezsenność? Takie są jej objawy i przyczyny.

Przesunięcie pór snu i czuwania względem wcześniejszych „ustawień” zegara biologicznego utrudnia normalne funkcjonowanie, a ich ponowna synchronizacja zajmuje od kilka dni do kilku tygodni.

Przystosowanie się do zmian można jednak przyspieszyć za pomocą odpowiednich działań:

• odpowiedni odpoczynek w okresie poprzedzającym zmiany,
• przestawienie godzin snu, by dopasować je do nowych warunków,
• unikanie używek takich jak kofeina i alkohol, które zaburzają rytmy dobowe (w przypadku podróży – zwłaszcza przed i w trakcie lotu),
• zapewnienie sobie dużej ilości światła słonecznego abo jasnego światła białego,
• odpowiednie nawodnienie organizmu,
• robienie sobie 20-minutowych drzemek,
• kontrola nad problemami zdrowotnymi, takimi jak cukrzyca, choroby układu krążenia czy płuc,
• regularna aktywność fizyczna,
• zbilansowana dieta – osoby stosujące zdrową dietę odczuwają mniej objawów typu jet-lag.

W badaniu opisanym na łamach „The Journal of Physiology” wykazano, że najważniejsza jest pora aktywności, ponieważ wpływa na wydzielanie hormonu snu – melatoniny.

Ćwiczenia fizyczne o 7 rano lub godzinach 13:00-16:00 pomagają przestawić rytm biologiczny na wcześniejsze godziny funkcjonowania, a trening pomiędzy 19:00 a 22:00 powoduje jego opóźnienie. Dlatego przy zmianie czasu na zimowy zaleca się ćwiczyć wieczorem.

Natomiast ruch w godzinach 1:00-4:00 lub o 22:00 nie wpływał na poziom melatoniny u sprawnych fizycznie uczestników badania, którzy przez godzinę wykonywali umiarkowanie intensywny trening na bieżni.

Zmiana czasu z letniego na zimowy (i na odwrót) miała zakończyć się w 2021 roku. Początkowo decyzje dotyczące tej kwestii zostały odroczone z powodu pandemii COVID-19, teraz sprawa jest przesądzona. Zgodnie z zaleceniami Komisji Europejskiej na lata 2022-2026 zmiany czasu będą utrzymane.

O zniesieniu czasu letniego i zimowego mówiło się już dawno, jednak odejście od dotychczasowych praktyk wymagało czasu niezbędnego dla zmian przepisów unijnych. Po tym, jak na wiosnę 2019 roku Parlament Europejski dopuścił taką możliwość, nowe zasady nie znalazły poparcia w krajach członkowskich UE, takich jak Polska.

Wybór czasu letniego jako obowiązującego na stałe był konsultowany w kraju przez Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii. W przeprowadzonych ankietach za jego pozostawieniem opowiedziało się 74 proc. pytanych osób dorosłych za czasu letniego. Chęć zaprzestania przestawiania zegarków zadeklarowało w sumie ponad 78 procent respondentów.

Co ciekawe, za zachowaniem sezonowych zmian czasu były głównie osoby młode, w wieku 18-24 lat – takie zdanie wyraziło 38,7 proc. osób w tej grupie. Za obowiązywaniem na stałe czasu zimowego opowiadali się głównie pracownicy gospodarstw rolnych, niewykwalifikowani robotnicy i niepracujące gospodynie domowe (w sumie niecałe 15 proc. badanych), natomiast zdania nie miało prawie 11 procent pytanych osób.

Choć zniesienie zmian czasu pociąga za sobą koszty, daje również oszczędności. Dla ludzi, zwłaszcza pracujących, to natomiast istotna korzyść zdrowotna.