Czerwiec pechowy dla emerytów – nie przechodź na emeryturę w tym miesiącu [PORADNIK]

Skąd się wzięła ta emerytalna osobliwość czerwca, która zaprzecza ogólnej zasadzie reformy emerytalnej, że im dłuższy okres zbierania składek, tym wyższy kapitał emerytalny? Z przyjętego mechanizmu waloryzacji składek i kapitału początkowego. Przypomnijmy zatem, na czym polega ta waloryzacja i jakie są jej konsekwencje.

Waloryzacja składek (i analogicznie kapitału) polega na pomnożeniu zgromadzonych na koncie ubezpieczonego w ZUS składek na ubezpieczenie emerytalne przez wskaźnik waloryzacji. Waloryzacji podlega kwota składek zewidencjonowanych na dzień 31 stycznia roku, za który jest przeprowadzana, powiększona o kwoty z tytułu wcześniejszych waloryzacji. Waloryzacja składek przeprowadzana jest corocznie, od dnia 1 czerwca każdego roku.

Roczny wskaźnik waloryzacji składek zależy od wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem w roku kalendarzowym poprzedzającym termin waloryzacji w stosunku do poprzedniego roku (w przypadku wskaźnika kwartalnego brane są pod uwagę ceny kwartalne). Drugim czynnikiem, od którego zależy wskaźnik waloryzacji, jest tzw. realny przypis składek w roku kalendarzowym poprzedzającym termin waloryzacji, który z kolei jest pochodną m.in. wzrostu płac i liczby ubezpieczonych. Innymi słowy, wskaźnik waloryzacji składek emerytalnych zależy nie tylko od stopy inflacji, ale także od sumy wpłaconych składek przez wszystkich zobowiązanych do tego ubezpieczonych pracowników.

Wskaźniki waloryzacji składek na ubezpieczenie emerytalne są ogłaszane do 25 maja każdego roku przez ministra pracy.

Dla nas najważniejsze jest jednak to, że w przypadku, gdy ubezpieczony zamierza przejść na emeryturę, składając w tym celu wniosek do ZUS, i Zakład musi ustalić wysokość jego świadczenia, uwzględniana jest również waloryzacja kwartalna składek. Dokładniej rzecz biorąc, kwota składek na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego po dniu 31 stycznia roku, za który przeprowadzono ostatnią waloryzację roczną, jest dodatkowo waloryzowana kwartalnie na specjalnych zasadach.

W przypadku ustalania wysokości emerytury:

• w pierwszym kwartale danego roku - ostatniej kwartalnej waloryzacji składek dokonuje się za trzeci kwartał poprzedniego roku;
• w drugim kwartale danego roku - ostatniej kwartalnej waloryzacji składek dokonuje się za czwarty kwartał poprzedniego roku;
• w trzecim kwartale danego roku - ostatniej kwartalnej waloryzacji składek dokonuje się za pierwszy kwartał danego roku;
• w czwartym kwartale danego roku - ostatniej kwartalnej waloryzacji składek dokonuje się za drugi kwartał danego roku.

Jeśli ustalanie emerytury następuje:

• w I lub II kwartale (ale w okresie kwiecień - maj), np. 2015 r., wówczas kwota składek poddana ostatniej rocznej waloryzacji (tj. kwota składek na dzień 31 stycznia 2013 r. zwaloryzowana za 2013 r.) powinna być włączona w cykl waloryzacji kwartalnych poczynając od waloryzacji za I kwartał 2014 r.;
• w II kwartale, ale w czerwcu, np. 2015 r., wówczas kwota składek poddana ostatniej rocznej waloryzacji (tj. kwota składek na dzień 31 stycznia 2014 r. zwaloryzowana za 2014 r.) nie podlega już żadnej waloryzacji kwartalnej;
• w III lub IV kwartale, np. 2015 r., wówczas kwota składek poddana ostatniej rocznej waloryzacji (tj. kwota składek na dzień 31 stycznia 2014 r. zwaloryzowana za 2014 r.) powinna być włączona w cykl waloryzacji kwartalnych poczynając od waloryzacji za I kwartał 2015 r.

Jak z powyższe wskazuje, osobliwość czerwca wynika z braku waloryzacji kwartalnej. Innymi słowy, emerytury przyznane na wniosek złożony w czerwcu pozbawione są ważnego, dodatkowego składnika, który - i tu kryje się niespodzianka - nie jest wcale tak mało istotny, jak mogłoby się z pozoru wydawać. Jeszcze większą niespodziankę może sprawić Czytelnikowi fakt, że waloryzacje kwartalne różnią się od siebie wysokością i najwyższa jest zawsze waloryzacja przeprowadzana w I kwartale.

Dlaczego? Przypomnijmy sobie, że waloryzacja składek zależy m.in. od tzw. przypisu składek. I otóż w I kwartale każdego roku wzrost przypisu składek w stosunku do czwartego kwartału poprzedniego roku jest znacznie wyższy niż w pozostałych kwartałach.

To nie koniec niespodzianek. Okazuje się, że iloczyn waloryzacji kwartalnych za cztery kwartały jest sporo wyższy od waloryzacji rocznej za ten sam okres. Wynika to z:

• zasady niepomniejszania konta w wyniku waloryzacji kwartalnej - wskaźnik waloryzacji nie może być niższy od 100 procent, chociaż przypis składek za dany okres może być przecież ujemny,
• zasady wysokości wskaźnika kwartalnego zawsze wyższego lub równego inflacji.

Rezultatem tych ukrytych mechanizmów jest całkiem widoczny efekt w postaci zróżnicowanej wysokości emerytur w zależności od miesiąca jej przyznania. Generalnie im później została przyznana emerytura, tym jest wyższa, ale właśnie za jednym wyjątkiem - czerwca, kiedy ta naczelna zasada przestaje obowiązywać.

I tak np. wartości emerytur ustalonych w czerwcu 2014 r. będą niższe od tych ustalonych w kwietniu i maju o średnio 6-8 proc., zaś od ustalonych w III kwartale br. aż o niecałe 14 proc.

Ministerstwo pracy tłumaczy, że w przypadku ustalania emerytury w czerwcu danego roku, kwota składek poddana ostatniej waloryzacji rocznej nie może podlegać dodatkowym waloryzacjom kwartalnym, gdyż została już zwaloryzowana rocznie za poprzedni rok od dnia 1 czerwca bieżącego roku.

Przedstawiciele ministerstwa pracy przyznają, iż resort ma pełną świadomość, że złożenie wniosku o emeryturę w czerwcu może spowodować przyznanie niższego świadczenia. Zauważają jednak, że „podobna sytuacja, gdy wysokość świadczenia emerytalnego zależy od daty złożenia wniosku o przyznanie tego świadczenia, występuje także przy starych zasadach obliczenia świadczenia emerytalnego". Chodzi o różnice pomiędzy lutym (uwzględnienie waloryzacji świadczeń) a marcem (uwzględnienie nowej kwoty bazowej).

Generalny wniosek ministerstwa jest więc taki, że po prostu trzeba uznać czerwiec za... pechowy. Wiedząc o tym, pamiętajmy, że miesiąc przejścia na emeryturę zależy obecnie nie tylko od wieku liczonego w latach (60 lub 65 lat, jak to było przed 1 stycznia 2013 r.) lecz dodatkowo od daty urodzenia. To z kolei oznacza, że warto dobrze sprawdzić, czy po doliczeniu przez ZUS dodatkowych miesięcy wynikających ze stopniowego podwyższania wieku emerytalnego, nie natrafimy akurat na czerwiec. I tak np. w czerwcu 2015 r. swój ustawowy wiek emerytalny osiągną kobiety urodzone w październiku 1954 r. oraz mężczyźni urodzeni w październiku 1949 r.