Emerycie, rencisto - należy Ci się odprawa!

Fakt, że przepisy dotyczące odprawy znajdują się w Kodeksie przekłada się na to, że gwarancję skorzystania z tego świadczenia mają jedynie osoby zatrudnione ostatnio przed przejściem na emeryturę bądź rentę w ramach stosunku pracy (a więc przede wszystkim na podstawie umowy o pracę). Gwarancji takiej nie mają osoby pracujące na podstawie umowy cywilnoprawnej (np. umowy zlecenia). Oczywiście, przepisy Kodeksu pracy nie dotyczą też osób prowadzących własną działalność bądź też pracujących na czarno.

Osoba zatrudniona na podstawie przepisów Kodeksu pracy, może liczyć na otrzymanie odprawy, jeśli łącznie spełnia dwa warunki:
- ma prawo przejść na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy i faktycznie przechodzi na to świadczenie,
- rozwiązuje stosunek pracy.

Istotne jest to, że rozwiązanie stosunku pracy musi mieć związek z przejściem na emeryturę lub rentę. Nie jest jednak wymagane, by rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło w tym samym czasie, w którym następuje przejście na emeryturę lub rentę. Obrazują to nasze przykłady.

PRZYKŁAD 1

Ryszard, pracujący na podstawie o pracę w charakterze kierowcy, złożył w ZUS wniosek o przyznanie renty z tytułu niezdolności do pracy. Wkrótce jednak Ryszard został przyłapany na prowadzeniu samochodu pod wpływem alkoholu. W wyniku tego stracił prawo jazdy. Ze swej winy utracił więc uprawnienia do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku.

Pracodawca zyskał w związku z tym prawo do rozwiązania z nim umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika (w tzw. trybie dyscyplinarnym). Pracodawca skorzystał z tego prawa. W tym samym czasie ZUS zdecydował o przyznaniu bohaterowi naszego przykładu renty z tytułu niezdolności do pracy. Mimo, że przyznanie renty i rozwiązanie stosunku pracy zbiegły się w czasie, Ryszard nie dostanie odprawy. Rozwiązanie umowy nie ma bowiem związku z przejściem na rentę.

PRZYKŁAD 2

Zofia w listopadzie ub. roku osiągnęła wiek emerytalny. Spełniała też pozostałe warunki wymagane do przyznania emerytury. Pracodawca poprosił ją jednak, by pracowała do czasu, gdy uda mu się znaleźć pracownika, który przejmie jej obowiązki. Zofia zgodziła się na to. Poszukiwania następcy trwały dość długo - podejmie on pracę dopiero od kwietnia. Wówczas też Zofia odejdzie na emeryturę. Będzie się jej należała odprawa emerytalna, ponieważ rozwiązanie stosunku pracy pozostaje w związku z przejściem na emeryturę.

PRZYKŁAD 3

Kazimierz w styczniu skończył wiek wymagany do przyznania emerytury, spełniał też pozostałe warunki. Wówczas też rozwiązał umowę o pracę. Decyzję o przyznaniu Kazimierzowi emerytury ZUS wydał dopiero w lutym. Moment odejścia z pracy i przyznania mu emerytury dzielił niemal miesiąc. Mimo to mężczyzna ma prawo do odprawy. Łącznie spełnił bowiem warunek odejścia z pracy i posiadania prawa do emerytury. Nie ma tu znaczenia, że ZUS wydał decyzję, gdy Kazimierz już nie pracował.

Wspomnijmy przy okazji, że orzeczenia Sądu Najwyższego wskazują, iż dla uzyskania prawa do odprawy nie ma znaczenia fakt, że nabycie prawa do emerytury i rozwiązanie stosunku pracy nie nastąpiło w tym samym czasie. Liczy się to, że odejście z pracy ma związek z korzystaniem z emerytury. Mogą to potwierdzać między innymi wyroki Sądu Najwyższego z 6 maja 2003 r. (I PK 223/02) oraz z 11 października 2007 r. (III PK 40/07).

PRZYKŁAD 4

Grażyna, podobnie jak Kazimierz, odeszła z pracy w styczniu z zamiarem przejścia na emeryturę. Podobnie jak on, miała wówczas wymagany staż pracy. Jednak wiek uprawniający do uzyskania emerytury skończyła dopiero w lutym. Niestety, Grażyna nie ma co liczyć na odprawę. W dniu rozwiązania umowy o pracę nie spełniała bowiem warunków koniecznych do otrzymania emerytury.

Odprawa należy się także osobom, którym rentę z tytułu niezdolności do pracy przyznano bezpośrednio po zakończeniu okresu pobierania świadczenia rehabilitacyjnego, ale nawet na kilka miesięcy po rozwiązaniu umowy o pracę. Zdarza się to dość często, bowiem - w określonej Kodeksem pracy sytuacji - pracodawca ma prawo rozwiązać z pracownikiem umowę o pracę bez wypowiedzenia już po trzech miesiącach pobierania przez podwładnego świadczenia rehabilitacyjnego.

Tymczasem świadczenie może być wypłacane nawet przez rok. Jeśli więc pracownik zostanie zwolniony w trakcie świadczenia, z powodu przedłużającej się nieobecności, a bezpośrednio po świadczeniu otrzyma rentę, należy przyjąć, że należy mu się odprawa od ostatniego pracodawcy. Rozwiązanie stosunku pracy ma bowiem związek z przejściem na rentę - powodem jednego i drugiego jest choroba pracownika (jego niezdolność do pracy).

Odprawa przysługuje także osobom przechodzącym na wcześniejszą emeryturę. Nie dostaną jej jednak przechodzący na świadczenie przedemerytalne lub rentę rodzinną. Wypłacenie odprawy nie zależy od dobrej woli pracodawcy. Jeśli są spełnione przewidziane prawem warunki, pracodawca nie może odmówić wypłaty.

Zasadą jest to, że odprawa emerytalna ma wysokość jednomiesięcznego wynagrodzenia za pracę przysługującego pracownikowi mającemu skorzystać z odprawy. Wewnętrzne przepisy obowiązujące u danego pracodawcy mogą jednak gwarantować zatrudnionym u niego osobom wypłatę wyższej odprawy. Gwarancje te mogą dotyczyć wszystkich lub niektórych pracowników.

Warunki różnicujące wysokość odprawy nie mogą dyskryminować części załogi (nie mogą więc na przykład być związane z płcią, ale mogą być związane ze stażem lub kwalifikacjami). Jeśli wewnętrzne przepisy w danej firmie będą przyznawały wyższą odprawę jedynie niektórym pracownikom (np. tym, którzy przepracowali w tej firmie co najmniej 15 lat), pozostali otrzymają świadczenie w podstawowej wysokości wynikającej z Kodeksu pracy (a więc w wysokości wynagrodzenia za jeden miesiąc).

Z przepisów wynika, że z odprawy można skorzystać tylko raz w życiu. Należy przy tym pamiętać, że odprawa emerytalna i rentowa to jedno i to samo świadczenie. Osoba, która otrzymała ją przechodząc na rentę, nie może otrzymać jej po raz drugi, gdy za jakiś czas będzie przechodziła na emeryturę.

Od tak określonej zasady są jednak wyjątki. Otóż, osoba zatrudniona jednocześnie u kilku pracodawców, która w związku z nabyciem prawa do emerytury lub renty, rozwiąże stosunek pracy ze wszystkimi z nich, ma prawo otrzymać kilka odpraw. Odprawę powinien wypłacić jej każdy z pracodawców.

Ponadto Sąd Najwyższy w wyroku z 2 października 1990 roku (I PR 285/90) potwierdził prawo do tzw. odprawy uzupełniającej. Sąd odnosił się do sytuacji, w której pracownik w chwili przechodzenia na emeryturę miał 15-letni staż pracy, uprawniający go - zgodnie z przepisami obowiązującymi w jego firmie - do otrzymania odprawy w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia, po czym ponownie podjął zatrudnienie i gdy po jakimś czasie ponownie rozwiązywał umowę o pracę, miał już 20-letni staż. Taka długość stażu pozwalała mu na otrzymanie odprawy w wysokości wynagrodzenia za sześć miesięcy. Sąd orzekł, że w takiej sytuacji może zostać wypłacona odprawa uzupełniająca w wysokości różnicy między 6-miesięcznym a 3-miesięcznym wynagrodzeniem.

Pracownik nie może zrzec się odprawy. Podlega ona bowiem prawnej ochronie. Jeśli pracodawca nakłoni pracownika do zrzeczenia się całości odprawy, zrzeczenie to będzie nieważne. Podobnie nieważna będzie ugoda zawarta między pracodawcą a pracownikiem, która miałaby prowadzić do wypłacenia pracownikowi części odprawy, w zamian za zrzeczenie się przysługującej mu reszty.

Przyjmuje się, że odprawa powinna być wypłacona nie później niż w najbliższym terminie wypłaty wynagrodzenia u danego pracodawcy, przypadającym po spełnieniu warunków uprawniających do otrzymania odprawy.