Jak napisać charakterystykę i opis postaci na egzaminie ósmoklasisty? Powtórz przed 23 maja 2023

Opis postaci jest częstym elementem dłuższych form wypowiedzi, a uczniowie poznają zasady tworzenia opisu postaci właśnie w szkole podstawowej. Umiejętność przygotowania tego rodzaju tekstu została wymienia w szczegółowych wymaganiach egzaminacyjnych przez CKE w podpunkcie „Mówienie i pisanie”. Wg wymagań uczeń tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych:

• zaproszenie,
• ogłoszenie,
• rozprawka,
• opowiadanie z dialogiem (twórcze i odtwórcze),
• opis postaci, przedmiotu, krajobrazu, prosta notatka.

Zamiast odrębnego zadania polegającego na stworzeniu charakterystyki postaci należy spodziewać się raczej oceniania tej umiejętnoci w wypracowaniu, gdzie – w zależności od tematu pracy – prawdopodobnie będzie potrzebne scharakteryzowanie, opisanie lub porównanie różnych postaci np. z lektur.

Opis i charakterystyka to często zamiennie używane określenia. Jednak charakterystyka jest dużo bogatszą formą wypowiedzi, a opis stanowi jej składową.

Opis: skupia się określeniu postaci (fikcyjnej lub prawdziwej) i opowiedzeniu o niej w ogólny, a następnie w drobiazgowy sposób na podstawie zewnętrznych cech np. wzrost, figura, sposób poruszania się, mimika, wyraz twarzy, kolor włosów, rodzaj fryzury, znaki szczególne itd. Opis powinien też zawierać jakieś dane o postaci np. wiek, zawód, imię i nazwisko. W zależności od kontekstu, w jakim używamy opisu, można go rozbudować o elementy charakterystyki, czyli dopisać cechy charakteru, usposobienie, poprzeć je przykładami itd.

Charakterystyka: to forma wypowiedzi, której celem jest także prezentacja postaci rzeczywistej lub fikcyjnej, ale oprócz opisu zewnętrznego, uwzględnia charakter, poglądy, temperament czy nawyki danej postaci.

Opis postaci powinien zawierać:

• przedstawienie postaci,
• ogólny portret fizyczny (wzrost, budowa ciała, kształt twarzy, kolor włosów),
• szczegółowy portret fizyczny (rysy twarzy, nos, oczy, spojrzenie, rodzaj fryzury, postura, znaki szczególne),
• sposób poruszania się,
• wrażenie, jakie sprawia dana osoba,
• ogólny sposób zachowania, usposobienie (np. kapryśny wyraz twarzy, lekceważący ton).

Dobrze napisana charakterystyka postaci powinna zawierać:

• przedstawienie postaci,
• opis postaci (jak wyżej),
• przedstawienie cech charakteru, usposobienia (dobrze, aby były poparte przykładem),
• dobre i mocne strony np. talenty,
• poglądy danej postaci,
• ewentualnie nasz stosunek do postaci, jej obraz w kontekście np. porównanie do innych bohaterów książki, określenie jej przynależności i spójności z otoczeniem, miejscem pracy itd.

Opis postaci można zawrzeć w niemal każdym wypracowaniu, w którym musimy odnieść się do lektur. W 2020 roku w arkuszu egzaminacyjnym pojawił się następujący temat pracy, w którym trudno wyobrazić sobie brak nie tylko opisu, ale też charakterystyki:

Napisz opowiadanie o spotkaniu z bohaterem wybranej lektury obowiązkowej, który podczas spotkania nauczył Cię czegoś ważnego. Wypracowanie powinno dowodzić, że dobrze znasz wybraną lekturę obowiązkową.

Wypracowanie było oceniane m.in. pod kątem wykorzystania elementów twórczych, do których zalicza się opis i charakterystyka postaci. Według Wytycznych Centralnej Komisji Egzaminacyjnej opis postaci jak również charakterystyka jest jednym z funkcjonalnych elementów tworzących zarówno prostą, jak i urozmaiconą fabułę (np. obok czasu akcji, miejsca akcji, zwrotu akcji, puenty, punktu kulminacyjnego, dialogu, monologu, retrospekcji).

Kreatywne i funkcjonalne wykorzystanie opisy postaci zostanie z pewnością zauważone przez egzaminatora, chociaż posługuje się on jasnym kluczem oceniania. Zamieszczenie poprawnego opisu postaci w pracy pisemnej np. w opowiadaniu zapewnia nam dodatkowy punkt.

• 23 maja 2023 (wtorek) godz. 9.00 – język polski,
• 24 maja 2022 (środa) godz. 9.00 – matematyka,
• 25 maja 2022 (czwartek) godz. 9.00 – język angielski (opcjonalnie inny język nowożytny).