Kapitał początkowy: osoby, które pracowały przed 1999 rokiem, powinny pamiętać o jego wyliczeniu i ewentualnym przeliczeniulnym przel

Znaczna część osób w starszym wieku, które powinny już myśleć o emeryturze, nie ma w ogóle wyliczonego kapitału początkowego albo nie ma kapitału przeliczonego po zmianach przepisów w latach 2011-2015. Obliczenie kapitału jest jednak bardzo ważne - po prostu jest to niezbędny składnik każdej emerytury przyznawanej osobie, która pracowała przed 1999 rokiem. Im dlużej wtedy pracowała, tym ten składnik odgrywa większą rolę.
W miarę upływu lat kapitał początkowy jest uzupełniany o kapitał składkowy i oba te składniki są corocznie waloryzowane. Wysokość emerytury to nic innego, jak suma kwot zwaloryzowanego kapitału początkowego i zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne, podzielona przez przewidywaną długość życia emeryta podaną w miesiącach.

Skąd się to wzięło?
Pojęcie kapitału początkowego wprowadziły przepisy ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Dlaczego w ogóle pojawiło się takie pojęcie? Otóż przed 1999 rokiem ZUS nie prowadził indywidualnych kont ubezpieczonych. Dlatego też osobom urodzonym po 1948 roku, którym należy się tzw. nowa emerytura, odtwarzana jest hipotetyczna składka na ubezpieczenie społeczne za okresy ubezpieczenia przypadające przed 1999 rokiem - poprzez obliczenie kapitału na dzień 1 stycznia 1999 roku.

Najpóźniej wraz z wnioskiem o emeryturę
W celu obliczenia kapitału początkowego niezbędne jest złożenie wniosku do ZUS o jego ustalenie (na druku ZUS Kp-1) wraz z dokumentami potwierdzającymi okresy składkowe i nieskładkowe sprzed 1999 roku oraz wysokość zarobków.
Powtórzmy, że kapitał początkowy wyliczany jest każdej uprawnionej do nowej emerytury osobie na dzień 1 stycznia 1999 roku, bez względu na to, kiedy zostanie przesłany do ZUS wniosek wraz z dokumentami o jego ustalenie i kiedy zostanie wydana decyzja ustalająca jego wysokość.
ZUS jest zobowiązany do przyjęcia wniosku o ustalenie kapitału początkowego w każdym czasie. Wniosek taki musi być jednak zgłoszony najpóźniej wraz z wnioskiem o emeryturę.
Obliczenie kapitału początkowego jest dość skomplikowane; dla naszych celów wystarczy na razie wiedzieć, że kwota kapitału zależy od długości udowodnionych okresów składkowych i nieskładkowych przebytych przed 1 stycznia 1999 roku. Więcej szczegółów na ten temat - na zakończenie niniejszego tekstu.
Sposób obliczenia kapitału początkowego ulegał na przestrzeni lat różnym modyfikacjom, zwykle korzystnym dla ubezpieczonego.

Ważne dla byłych studentów
Ważną zmianą, która weszła w życie 1 maja 2015 roku, jest możliwość uwzględnienia w kapitale początkowym całego okresu studiów, a nie tylko jego części. Wcześniej przy obliczaniu kapitału początkowego ZUS mógł doliczyć jedynie okres studiów w wymiarze nieprzekraczającym 1/3 okresów składkowych przebytych do końca 1998 roku. Od trzech lat można już jednak doliczyć okres studiów, uwzględniając przy tym cały staż przepracowany po zakończeniu studiów aż do momentu złożenia wniosku o emeryturę. Możliwość taką wprowadził do ustawy emerytalnej artykuł 185a.
Wprowadzony przepis dotyczy w praktyce osób, których okres studiów wyższych przebytych przed 1 stycznia 1999 r. był dłuższy niż wymiar 1/3 okresów składkowych przypadających przed tą datą.
Przykład. Przy ustalaniu kapitału początkowego pani Teresie (urodzonej w kwietniu 1958 r.) uwzględniono okres składkowy sprzed 1999 roku wynoszący 12 lat oraz 4-letni okres studiów wyższych, których programowy wymiar wynosił 5 lat. Studia zostały ukończone w 1982 roku. Ponieważ Anna cały czas pracuje, do dnia zgłoszenia wniosku o emeryturę z pewnością będzie miała za sobą wystarczający staż pracy, aby ZUS mógł jej uwzględnić cały okres studiów. Prawdę mówiąc, ma go już obecnie. Na przeliczeniu zyska więc dodatkowy rok studiów, który zostanie uwzględniony w jej kapitale początkowym jako okres nieskładkowy.
Oczywiście możliwość przeliczenia dotyczy także wypłacanych już świadczeń, a zatem osób przebywających już na emeryturze. Oznacza to, że osoby, którym przed dniem wejścia w życie ustawy zmieniającej przepisy (1 maja 2015 r.) ZUS obliczył wysokość emerytury z uwzględnieniem kapitału początkowego ustalonego m. in. za okresy studiów wyższych ograniczone do 1/3 okresów składkowych przypadających do 31 grudnia 1998 r. - mogą zgłosić wniosek o ponowne obliczenie świadczenia z zastosowaniem art. 185a.

Ważne dla mam na urlopie wychowawczym
Na zmianach wprowadzonych w 2015 r. skorzystały także są matki, które przed 1999 rokiem przebywały na urlopie wychowawczym. Przed 1999 rokiem matkom przebywającym na urlopie wychowawczym wpisano ten okres jako bezskładkowy, co miało wpływ na wysokość ich emerytur. Po zmianach, w odniesieniu do emerytur kapitałowych w części dotyczącej kapitału początkowego, jest on traktowany jako okres składkowy, liczony według wskaźnika 1,3 proc. podstawy wymiaru emerytury.

Ważne dla osób z krótkim okresem pracy w roku
Zmiana w obliczaniu kapitału początkowego, która weszła w życie w 2013 roku, dotyczyła sposobu ustalania podstawy wymiaru kapitału. Dzięki niej osoby, które przepracowały tylko kilka miesięcy w roku nie tracą już na ustalaniu wysokości kapitału poprzez porównywanie wynagrodzenia z przepracowanego okresu do całorocznego przeciętnego wynagrodzenia. Od momentu wprowadzenia zmiany, porównanie wynagrodzenia z przepracowanych kilku miesięcy odnosi się do przeciętnego rocznego wynagrodzenia w sposób proporcjonalny. Oznacza to porównanie wynagrodzenia z przepracowanych miesięcy do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z miesięcy odpowiednich do liczby miesięcy pozostawania w ubezpieczeniu, a nie do całego roku.

Jak oblicza się kapitał początkowy?
Następuje to poprzez obliczenie hipotetycznej emerytury, jaką ubezpieczony otrzymałby 1 stycznia 1999 r. za wcześniejsze okresy składkowe i nieskładkowe, a następnie pomnożenie uzyskanej kwoty przez średnie dalsze trwanie życia (kobiet i mężczyzn) w wieku 62 lat, ustalone na dzień 1 stycznia 1999 roku. Wynosi ono 209 miesięcy.
Kwota kapitału początkowego zależy od długości udowodnionych okresów składkowych i nieskładkowych przebytych przed 1 stycznia 1999 r., podstawy wymiaru emerytury. Okresy składkowe liczone są po 1,3 proc. podstawy wymiaru za każdy rok okresów składkowych, okresy nieskładkowe liczone są po 0,7 proc. podstawy wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych. Warto zatrzymać się nad obliczaniem podstawy wymiaru kapitału początkowego - jest to sposób analogiczny do obliczania podstawy tzw. starej emerytury. W ostatnim etapie obliczeń indywidualny wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału wyrażony w procentach mnoży się przez kwotę bazową obowiązującą w II kwartale 1998 r. (1220,89 zł), uzyskując w ten sposób podstawę wymiaru kapitału początkowego.