Komu i po co potrzebny kapitał początkowy

Szacunkową wartość składek ubezpieczeniowych odprowadzonych do ZUS przed 1999 rokiem nazywamy kapitałem początkowym.

Dlaczego wprowadzono do przepisów pojęcie kapitału i określono specjalną procedurę jego obliczania? Otóż - o ile od 1999 roku dla każdego z ubezpieczonych Zakład Ubezpieczeń Społecznych prowadzi indywidualne konto i składki odprowadzane na ubezpieczenie danej osoby są przypisywane do jej konta - wcześniej wszystkie pieniądze odprowadzane do ZUS, trafiały do wspólnej kasy. Kapitał początkowy jest przyjętym przez prawodawcę sposobem na oszacowanie, jaka kwota składek powinna być przypisana do indywidualnego konta ubezpieczeniowego danej osoby na koniec 1998 roku, gdyby wówczas konta takie istniały.

To ważne, bowiem od kwoty odprowadzonej w ramach składek ubezpieczeniowych po 1998 roku powiększonej o szacunkową wartość składek odprowadzonych wcześniej, będzie zależała (w całości lub w części) wysokość tzw. nowych oraz mieszanych emerytur. I właśnie osoby, których emerytury zostaną obliczone w sposób "nowy" lub "mieszany" powinny wnioskować o obliczenie kapitału. Osoby urodzone przed 1949 rokiem oraz młodsze, które mają prawo do wcześniejszej emerytury liczonej według tzw. starych zasad, nie muszą przejmować się ustalaniem kapitału początkowego.

Pamiętajmy, że zainteresowani z wnioskiem o ustalenie kapitału mogą wystąpić najpóźniej w momencie wnioskowania o przyznanie emerytury. Osoby, które będą czekały z ubieganiem się o obliczenie kapitału do momentu osiągnięcia wieku emerytalnego, występując z wnioskiem o emeryturę, w II części formularzu wniosku (ZUS Rp-1E), w punkcie 4, powinny zaznaczyć, że nie zgłaszały wcześniej wniosku o ustalenie kapitału. W takiej sytuacji wniosek o emeryturę będzie jednocześnie traktowany przez ZUS jako wniosek o obliczenie kapitału początkowego.

Oprócz dokumentów dołączanych do każdego wniosku o przyznanie emerytury, należy wówczas dołączyć dokumenty potwierdzające wysokość wynagrodzeń w okresie, który uznamy za najkorzystniejszy do obliczenia podstawy wymiaru kapitału początkowego. Podstawą wymiaru będzie relacja zarobków osoby ubezpieczonej z najkorzystniejszego okresu sprzed 1999 roku do przeciętnego wynagrodzenia w tym okresie. Wysokość przeciętnych wynagrodzeń z lat 1963-1998 podajemy obok. Dane dotyczące innych lat zainteresowani mogą znaleźć na stronie internetowej www.stat.gov.pl.

Ustawą z 28 lipca 2011 roku o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 187, poz. 1112), która obowiązuje od 23 września 2011, znowelizowano przepisy dotyczące kapitału początkowego. Po pierwsze, nowelizacja przepisów zniosła zasadę, zgodnie z którą kapitał początkowy nie był ustalany dla osób, które przed 1 stycznia 1999 roku przepracowały okres krótszy niż sześć miesięcy i jeden dzień. Przed zmianą, okres ubezpieczenia krótszy niż sześć miesięcy i jeden dzień traktowany był tak, jakby go nie było. Zaokrąglany był więc do zera. Z kolei, jeśli ktoś przepracował choćby tylko sześć miesięcy i dwa dni, ZUS zaokrąglał ten okres jednego roku.

Po zmianie praktyka jest inna i w przypadkach, gdy opłaca się to ubezpieczonemu, ZUS policzy mu każdy przepracowany dzień, choćby tylko jeden w roku. Osoby, które przepracowały przed 1999 rokiem mniej niż pół roku i jeden dzień, pod rządami zmienionych przepisów mogą złożyć wniosek o ustalenie kapitału i ZUS taki kapitał ustali.

Druga zmiana to likwidacja zasady, zgodnie z którą osoby decydujące się na ustalenie kapitału z uwzględnieniem zarobków z 10 kolejnych lat kalendarzowych, mogły wskazać jedynie dekadę mieszczącą się w latach 1980-1998. Obecnie, jako bazę do obliczenia kapitału, można także wybrać dziesięciolecie przypadające wcześniej. Ze zmienionych przepisów mogą skorzystać nie tylko ci, którzy jeszcze nie złożyli wniosku o ustalenie kapitału. O przeliczenie mogą wystąpić także osoby, które mają już obliczony kapitał początkowy, ale uważają, że uwzględnienie w kapitale 10 kolejnych lat ubezpieczenia przypadających w całości lub częściowo przed 1980 rokiem będzie dla nich korzystniejsze. Taka sama możliwość dotyczy osób, które już pobierają emeryturę mieszaną, czyli ustaloną częściowo w oparciu o kapitał.

Zgodnie z aktualnymi przepisami, podstawa wymiaru kapitału może być ustalona na podstawie wynagrodzeń:
- z kolejnych 10 lat kalendarzowych wybranych z okresu sprzed 1999 roku lub
- z 20 lat kalendarzowych, dowolnie wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu, przypadających przed 1999 rokiem.

Podstawą wymiaru kapitału początkowego niektórych ubezpieczonych będzie cały faktyczny okresu podlegania ubezpieczeniu przed 1 stycznia 1999 roku. Dotyczy to osób, które:
- nie mogą udowodnić 10 kolejnych lat ubezpieczenia przed 1999 rokiem z powodu: odbywania zasadniczej, czynnej służby wojskowej lub pełnienia zastępczej służby wojskowej; korzystania z urlopu wychowawczego; nauki w szkole wyższej, odbywanej na jednym kierunku, pod warunkiem, że nauka ta została ukończona;
- do 31 grudnia 1998 roku nie ukończyli 30. roku życia (dotyczy to więc osób urodzonych w 1969 roku lub później) i byli ubezpieczeni przez okres krótszy niż 10 lat kalendarzowych;
- nie byli objęci ubezpieczeniem społecznym w Polsce przez okres 10 kolejnych lat kalendarzowych przed 1999 rokiem, ponieważ podlegali ubezpieczeniu za granicą w państwach UE lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego, w Szwajcarii albo w państwach, z którymi Polskę łączy umowa międzynarodowa o zabezpieczeniu społecznym.

Ostatnia ze zmian przepisów o kapitale początkowym także jest korzystna dla ubezpieczonych i dotyczy sposobu liczenia podstawy tego kapitału w przypadku osób, które rozpoczęły pracę w trakcie roku. Przed nowelizacją ich wynagrodzenie za część roku było porównywane do przeciętnego wynagrodzenia z całego roku. Teraz wynagrodzenie za przepracowaną część roku porównywane jest do przeciętnej pensji za taką samą część roku. Jeśli np. ubezpieczony przepracował w danym roku osiem miesięcy, podstawa kapitału będzie ustalona nie poprzez porównanie jego zarobków z tego okresu do przeciętnych zarobków za cały rok, ale za osiem miesięcy. Korzystniejszy sposób ustalania podstawy kapitału dotyczy jedynie roku, w którym dana osoba po raz pierwszy przystąpiła do ubezpieczenia (np. zaczęła pierwszą pracę).