LEKARZ RADZI: Jak nauczyć się panowania nad językiem i emocjami?

Chyba wszystkim jest znane doświadczenie działania, które wyprzedziło myślenie, słów wypowiedzianych niespodziewanie, których potem żałowaliśmy, bo wyrzucone pod wpływem emocji przyniosły więcej szkody niż pożytku. Jesteśmy wyposażeni w mowę, bardzo skuteczne narzędzie do komunikacji, ale słowa mogą też być jak pociski, które rozstrzeliwane na oślep będą ranić zamiast trafiać w punkt. Wtedy są raczej robieniem czegoś niż myśleniem o czymś, to bardzo istotna różnica. Mniej więcej taka, jak między malowaniem obrazu i bezmyślnym rozchlapywaniem farby.

Wydawałoby się, że to, w jaki sposób odnosimy się do innych ludzi powinno podlegać naszej woli, a nawet gdyby uczucia kazały gwałtownie zareagować, to jesteśmy w stanie je pohamować, jeżeli tego wymaga sytuacja albo w odpowiedni sposób je wyrazić, żeby zadziałać skutecznie. Na co dzień nie zastanawiamy się nad tym, jak nam się to udaje, a osoby impulsywne wartościujemy jako trudne, nieprzewidywalne albo niewychowane.

Zdolność do myślenia nie jest nam jednak ot tak, po prostu darowana przez naszą biologię. Nie jest też wcale oczywiste, że zdobędziemy ją wraz z dorastaniem, kiedy wychowanie, poznawanie reguł życia i spotykanie innych ludzi staje się poligonem, na którym pozyskujemy wyczucie kiedy i co można powiedzieć. I nie chodzi tu o możliwości intelektualne, tylko o zupełnie inny proces, polegający na możliwości rozumienia własnego stanu umysłu. Jeżeli jestem całym dniem sfrustrowany i zmęczony, i wracam do domu zły, to nie zrobię moim bliskim awantury, bo rozumiem, że to jest „moje”, zdaję sobie sprawę skąd się wzięło i wiem, że członkowie mojej rodziny to nie moi przeciwnicy. Ba, oni przecież nic nie wiedzą, jaki miałem dzień i jeżeli ja o tym wiem (że oni nie mają nic wspólnego z moim aktualnym nastrojem), to może będę trochę mrukliwy, może po prostu opowiem o nieprzyjemnościach dnia, ale nikomu się z tego powodu nie oberwie.

Gdybym tej umiejętności nie posiadał, to mógłbym się nagle pokłócić, moi bliscy mogliby się wystraszyć albo pogniewać i zaraz potem wszystko by się pomieszało i nie wiadomo by było kto przyjaciel, a kto wróg, kto zawinił, a kto jest ofiarą. Zdolność do rozumienia i umiejętność myślenia może powstawać tylko i wyłącznie w ramach relacji z drugim człowiekiem. Bardzo małe dziecko dysponuje tylko tym, co czuje. Nie posiada jeszcze wystarczającego zasobu słów, żeby o tym opowiedzieć. Potrzebuje pomocy w nauczeniu się samego siebie i zbudowaniu spójnej osobowości, w której stany emocjonalne nie będą zestawem przypadkowo wzbudzających się impulsów, tylko staną się budulcem dla myśli i działań. Jest to bardzo złożony proces, uwarunkowany licznymi czynnikami wewnętrznymi i zewnętrznymi, wymagający wysiłku i dziecka, i jego opiekunów. O ile u większości z nas przebiega on raczej pomyślnie, to nigdy nie ma gwarancji, że osiągnięty zostanie sukces.

Niezależnie od tego, czy przyczyną były zaniedbania ze strony rodziców, czy jakieś własne uwarunkowania, żadne oceny moralne ani społeczne nic tu nie wskórają. Na szczęście nasze umysły są plastyczne i zdolne do nauki. Jeżeli coś nie powiodło się przed laty, to cały czas jest szansa na naprawienie błędów i uzupełnienie braków, a metodą zdecydowanie skuteczną u pogubionych w sobie osób dorosłych jest psychoterapia.