„Mitologia” Jana Parandowskiego na maturze 2023. Które mity trzeba znać? Jakie mogą być konteksty powiązane z mitami?

Streszczenie

Z początkowego chaosu wyłania się Uranos (niebo) i Gaja (ziemia). Ich dzieci to tytani, boginie, cyklopi i olbrzymi posiadający sto rąk i pięćdziesiąt głów (hekatonchejrowie). Uranos zsyła synów do Tartaru. Za namową matki, buntuje się najmłodszy z tytanów Kronos. Okalecza Uranosa i zajmuje jego miejsce.

Żoną Kronosa zostaje Reja. Każdego narodzonego syna władca pożera w obawie przed spełnieniem wróżby, która mówi, że zostanie on obalony przez syna. reja oszczędziła szóste dziecko używając podstępu. Dała mężowi kamień zawinięty w pieluszki, a niemowlę schowała w grocie na Krecie. Był to Zeus.

Zeus wykarmiony przez kozę Almateę (róg obfitości) dorósł i obalił Kronosa tocząc z nim walkę. Wcześniej kazał Rei podać Kronosowi środek wymiotny. Dzięki temu Kronos zwrócił światu Hades, Posejdona, Herę, Demeter i Hestię.

Władzy Zeusa zagrażali giganci (synowi Gai), jednak pokonać ich mógł tylko śmiertelnik. Sprowadzony przez Atenę Herakles z różnymi przygodami zabija gigantów.

Mit o powstaniu świata wyjaśnia, że świat kształtował się wraz z narodzinami bogów.

„Razem z bogami rodził się świat. Nad ziemią, która jako ląd stały wydobyła się z chaosu, świeciło młode słońce, a z chmur spadały deszcze obfite. Podniosły się pierwsze lasy i ziemię przykryła wielka, szumiąca puszcza. Po nieznanych wzgórzach błądziły rzadkie zwierzęta. Z wolna rzeczy zaczęły przybierać znajome kształty. Źródła znalazły swe groty, a jeziora wygodne kotliny; góry śnieżnym grzebieniem zarysowały się na jasnym niebie. Gwiazdy lśniły w ciemnych przestworzach nocy, a kiedy one bladły, ptaki wydzwaniały jutrzence swą pierwszą pieśń powitalną”. - fragment Mity o powstaniu świata.

Bohaterowie

Uranos – niebo, mąż Gai, pierwszy bóg, ojciec Kronosa, dziadek Zeusa.
Gaja – ziemia, żona Uranosa, pierwsza bogini, matka tytanów, cyklopów, hekatonchejrów
Kronos – syn, który uratowany przez Gaję obalił Uranosa i objął władzę. Pożerał swoich synów. Ojciec Zeusa.
Reja – żona Kronosa, uchroniła podstępem Zeusa przed okrutną śmiercią.
Zeus – bóg wszystkich bogów. Uratowany przez Reję, wykarmiony przez kozę Almateę, pokonał Kronosa i został władcą Olimpu.
Hades – bóg podziemi i brat Zeusa.
Posejdon — bóg mórz i oceanów, brat Zeusa.
Hera – żona Zeusa, pramatka ludzkości.
Demeter – siostra Zeusa, bogini pól i urodzajów.
Hestia – siostra Zeusa, bogini domowego ogniska.
Atena – narodzona z głowy Zeusa, bogini mądrości, wojny, burz i piorunów.
Herakles – pół człowiek, pół bóg, który pokonał gigantów.
Dionizos – pomógł Heraklesowi pokonać ród gigantów.

Plan wydarzeń
1)Powstanie Chaosu.
2)Opis Uranosa (Niebo) i Gai (Ziemii)
3)Wygnanie (zrzucenie) synów do Tartaru przez Uranosa.
4) Zbuntowanie się najmłodszego syna – Kronosa i obalenie Uranosa.
5) Opis władców: Kronosa i jego żony Rei.
6) Połykanie swych dzieci przez Kronosa w obawie przed zdradą jednego z synów.
7)Uratowanie Zeusa przed śmiercią.
8)Obalenie Kronosa i przejęcie władzy przez Zeusa.
9)Walka bogów z rodem gigantów (zadanie Heraklesa)
10)Zwycięstwo bogów.

Motywy

- powstanie świata
- narodziny
- zdrada
- śmierć
- władza, walka o władzę
- wyższość bogów nad ludźmi i światem
- hierarchia

Konteksty

Księga Rodzaju i biblijny opis stworzenia świata
Obrazy przedstawiające hierarchie bogów lub walkę o władzę

Streszczenie

Tantal (lub Tanatal) był synem Zeusa i wiodącym dostanie życie królem Lidii. Często bywał zapraszany na Olimp, aby ucztować wspólnie z bogami. Ta aprobata bogów sprawiła, że Tantal z czasem zaczął czuć się tak pewnie, iż pozwalał sobie nawet na wykradanie boskiej ambrozji i nektaru. Częstował tym swoich ziemskich przyjaciół, a także rozpowiadał plotki o bogach. Ci patrzyli na to przez palce, chociaż Zeus upominał Tantala.

Pewnego razu Tantal postanowił wystawić na próbę boska moc jasnowidzenia. Zaprosił mieszkańców Olimpu na ucztę do swego zamku. Wśród wielu potraw jedną wychwalał najbardziej. Była to pieczeń przygotowana z królewicza Pelopsa (syna Tantala).

Ku zaskoczeniu bogatego króla, bogowie nie spróbowali pieczeni, gdyż dzięki swojej mocy zorientowali się, że to ciało syna Tantala. Jedyną osobą, która spróbowała pieczenia (dokładnie łopatki) była Demeter, która straciła dar jasnowidzenia wskutek rozpaczy za córką Korą.

Zeus przywrócił chłopcu życie, a Tantal został zesłany do Tartaru, gdzie wymierzono mu straszną karę. Wcześniej żyjący w dostatku król teraz został uwięziony w wodzie bez możliwości ugaszenia pragnienia lub łaknienia. Stał w sadzawce, w której woda opadała, kiedy tylko chciał schylić po nią schylić. Nad nim wisiały gałęzie z owocami, które jednak odchylały się za każdym razem, gdy Tantal chciał je zerwać.

Cierpiał więc wieczny głód i pragnienie.

Bohaterowie
Tantal – syn Zeusa, bogaty król, spoufalał się z bogami, nadużywał ich sympatii, okradał i rozpowiadał plotki z Olimpu
Pelops – królewicz, syn Tantala, zabity przez ojca i podany na uczcie bogom
Zeus – bóg bogów, ojciec Tantala. Przywrócił życie Pelopsa, wymierzył karę Tantalowi.
Bogowie – bogowie ucztujący z Tantalem


Plan wydarzeń

1)Tantal przyjaźni się z bogami.
2)Król wykrada nektar i ambrozję.
3)Tantal plotkuje o bogach.
4)Uczta w zamku Tantala.
5)Podanie bogom pieczeni z królewicza (nikt oprócz Demeter nie spróbował)
6)Przejrzenie działań Tantala przez bogów i przywrócenie życia Pelopsowi.
7)Strącenie Tantalosa do Tartaru i ukaranie go.
8)Męki Tantala z powodu głodu i pragnienia.

Motywy

Zbrodnia, kara, wieczne cierpienie, nieustające męki, bezcelowy wysiłek (podobnie jak w przypadku syzyfowych prac)

Streszczenie

Demeter była boginią plonów, urodzaju, ale także całej żyjącej przyrody. Pewnego razu bogini zostawia swoją ukochaną córkę pod opieką nimf. Dziewczyna udaje się na łąkę, aby zrywać kwiaty. Mimo ostrzeżeń matki, aby nie zrywać narcyzów, Kora zwabiona pięknem tego kwiatu zrywa roślinę. W efekcie pojawia się rydwan z czarnymi końcami, który zabiera dziewczynę do Tartaru (podziemi). Tak, bóg Hades bierze Korę za żonę. W tym świecie dziewczyna nosi imię Persefona.

Zrozpaczona Demeter szukała córki wszędzie ukrywając się przed ludźmi, ale też przed bogami za pomocą przebrania. Udając staruszkę w łachmanach wędruje po świecie i rozpytuje o córkę.

Demeter poświęca się poszukiwaniom, a ziemię dotykają klęski przyrody, susze, brak plonów. Zeus odnajduje boginie i pomaga jej odzyskać córkę. Nakazał Hadesowi oddać Persefonę matce, aby na ziemi zapanował ponownie ład.

Przed odesłaniem Persefony z podziemi Hades podaje jej do jedzenia owoc granatu. To powoduje, że dziewczyna na zawsze zostaje związana z Hadesem i musi co jakiś czas do niego powrócić. Od tej pory przyroda rozkwita, kiedy Persefona przybywa z podziemi, aby ponownie zasnąć i zmarnieć, kiedy córka Demeter wraca do męża.

Demeter nazywana jest boginią życia, zaś Persefona (Kora) – boginią śmierci. Atrybutami pierwszej są kłosy i maki, natomiast drugiej bogini – narcyz i owoc granatu.

Bohaterowie
Demeter – bogini życia urodzaju i plonów. Jej atrybutami jest sierp, kłosy zboża, kosz z owocami, maki.
Kora (Persefona) – bogini śmierci. Jej atrybutem jest kwiat narcyz oraz owoc granatu.
Hades – bóg podziemi, podstępem zdobywa Korę i bierze ją za żonę (wabi ja kwiatem narcyza)
Zeus – bóg bogów, zmusza Hadesa do oddania Kory.


Plan wydarzeń

1. Kora zbiera kwiaty na łące.
2. Dziewczyna zrywa zakazany kwiat — narcyz.
3. Hades porwał Korę do podziemia.
4. Rozpacz Demeter i bezskuteczne poszukiwania córki.
5. Braki plonów, susze i klęski z powodu rozpaczy Demeter.
6. Odnalezienie Demeter przez Zeusa i zmuszenie Hadesa do wydania Kory.
7. Podanie Persefonie (Korze) owocu granatu na zawsze łączącego ją z Tartarem.
8. Spotkanie matki z córką.
9. Smutek Demeter, kiedy córka odchodzi do Hadesu (pory roku)

Motywy




Przykładowe konteksty: biblijny to matki, które przychodzą do Króla Salomona rozstrzygnąć spór o dziecko, spory jest wybór filmowych matek silnych i poświęcających się dla dobra dzieci np. „Cuda z nieba”, reż. Patricia Riggen czy „Maska” reż. Peter Bogdanovich.