Niepowtarzalny klimat łódzkich podwórek!. Tu kwitło przez lata życie towarzyskie. Zobacz zdjęcia łódzkich podwórek

Edyta Nowaczyk, dziś ponad 50-letnia bizneswomen, matka dorosłego syna, wychowała się w kamienicy przy ul. Sienkiewicza w Łodzi, w pobliżu ul. Tuwima. Twierdzi, że nigdy nie zapomni swojego wielkiego, betonowego podwórka.

Podwórku było naprawdę ogromne! - wspomina Edyta.- To dlatego, że było dla dwóch kamienic. Pośrodku podwórka utworzono wielki klomb. Rosły tam nie tylko kwiaty, ale i ustawiano w nim ławeczki. Siadały na nich zawsze starsze panie z naszych kamienic. Pilnowały dzieci, które bawiły się na podwórku, między innymi w piaskownicy, ale i „plotkowały” o sąsiadach,

Ale dla dzieci z tego podwórka najważniejszy był...trzepak.

To przy nim zbieraliśmy się po szkole – wspomina. - Przychodziło się ze szkoły, zostawiało w domu tornister i już biegło „na trzepak”. Siadało na nim i wołało się: Beata, wyjdziesz na dwór! Nikt do nikogo nie zdzwonił, tylko tak się zbieraliśmy. Na tym trzepaku rozmawialiśmy o pierwszych poważnych problemach, tam rodziły się pierwsze miłości...Przy trzepaku graliśmy „gumę”. Na podwórku bawiliśmy się w „klasy”, chowanego i „zbitą szklankę”. Nie pamiętam już nawet na czym ta gra polegała. Wołało się tylko „zbita szklanka”!

Podwórko Edyty graniczyło ze Szkołą Podstawową nr 96. W niej uczyła się większość dzieci z jej kamienicy.

- Odginaliśmy więc pręt w płocie oddzielającym naszą kamienicę od szkoły – wspomina. - Dzięki temu drogę do naszej podstawówki pokonywaliśmy w dwie minuty. Niestety co jakiś czas dozorca zakrywał tę dziurę w płocie. I musieliśmy naokoło chodzić do szkoły. Ale potem znów ktoś odginał pręt...

Edyta miała z 6 lat, gdy jej tata, wielki miłośnik motoryzacji kupił sobie auto. Była to „Warszawa”, oczywiście używana, ale wywołała wielką sensację w kamienicy.

- Kiedy tata przyjeżdżał z pracy zbiegały się na podwórko niemal wszystkie dzieci z naszej kamienicy – dodaje Edyta. - Ile się zmieściło wsiadało do „warszawy”. Tata robił kilka kółek wokół klombu...

Klimaty dawnych podwórek odchodzą już w zapomnienie, ale bez problemów znajdzie się w Łodzi takie, gdzie stoją rzędy drewnianych komórek. Bywa, że mieszkańcy kamienicy biegają do ustawionego na podwórku „wychodka”. Wystarczy pojechać na Bałuty, na przykład w okolice ul. Łagiewnickiej, Wojska Polskiego. Tam na jednym podwórek stoi rząd drewnianych komórek. Wyróżnia się ta na której dachu znajduje się gołębnik z kilkudziesięcioma ptakami. Kiedyś na niemal każdym bałucki podwórku hodowano gołębie.

- To gołębie sąsiada, ale nie ma go dziś! - tłumaczy pani Marzena. Razem z dwoma sąsiadkami: panią Grażyną i Krystyną usiadła na podwórku korzystając ze słonecznej pogody. - Od wielu lat je hoduje. W okolicy zostało jeszcze kilku hodowców gołębi.

Pani Dorota wychowała się w tej kamienicy, na tym podwórku.

- Nie chciałabym mieszkać w innym miejscu, choć warunki są tu jakie są – mówi. - Mimo wszystko jest tu miła atmosfera. Ludzie się znają. Bo gdzie jeszcze ludzie wychodzą na podwórko, siadają, rozmawiają? Tylko na Bałutach! Jedni stają przy gołębiach, inni siadają obok i też gadają...

Córka jej sąsiadki mieszka w centrum, na ul. Radwańskiej. Tam nikt nie siada na podwórku, nie zna się sąsiadów. Ale warunki życia w ich bałuckiej kamienicy są ciężkie. Część z lokatorów chodzi do ubikacji, która stoi na podwórku....
W pobliżu mieszka pani Genowefa. Jest jedną z najstarszych mieszkanek w okolicy. Wprowadziła się tu w 1945 roku. Przybyła z drugiego końca Łodzi, z Chojen. Miała wtedy 7 lat.

Jestem łodzianką z krwi i kości! - opowiada. - Przed wojną moi rodzice mieszkali w różnych miejscach. Wędrowali po Łodzi szukając najniższego komornego. Ja urodziłam się na ul. Południowej, koło ul. Zacisze. Mieszkaliśmy też niedaleko stąd, na ul. Gęsiej. A potem na Chojnach, na ul. Suwalskiej...Gdy wprowadziłam się do tej kamienicy na Bałutach to środku podwórka stała studnia! Został po niej ślad po dziurze. Te komórki, które są to każdy sam sobie wybudował. Kilka lat temu wymienili rury i można było na własny koszt sobie założyć ubikację. Ale nie w całej kamienicy. W jednej połowie nie da się już tego zrobić.

Dlatego ubikacja jest też na podwórku. A jeśli chodzi o studnię to zawsze była najważniejszym miejscem na podwórku. U nas w fabryce to wiele koleżanek nie mówiło podwórko, tylko „podwyrko”...

O tym jak ważne miejsce w życiu mieszkańców kamienicy zajmowała podwórkowa studia dobrze wiedziała Aurelia Scheffel, z domu Bradacz. Urodziła się i wychowała w Łodzi, na jej krańcach. Blisko Radogoszcza. Pochodziła z niemieckiej rodziny. Po wojnie wyjechała z rodziną do Niemiec. Ale mimo upływu lat zapamiętała swój łódzki dom i łódzkie podwórko. A najważniejszym miejscem była studnia. Aurelia nazywała ją „plompą”.

- Nasza plomba była centrum dziecięcego świata – wspominała wydanej przed ponad 10 laty książce „Łódź-historia/e”. - A dla dorosłych miejscem spotkań. Była to dość gruba, żelazna rura, z kranem i ramieniem do pompowania, wpuszczona głęboko w ziemię, pośrodku dużej studni, o średnicy mniej więcej 3,5 metra, nakrytej zbitą z desek okrągłą pokrywą.

Przy tej „plombie”, na podwórku toczyło się życie okolicznych dzieci.

- Przesiadywaliśmy przy niej ciągle – opowiadała Aurelia Scheffel. - Gadaliśmy, spieraliśmy się, wymyślaliśmy psoty. My – to było pięciu chłopców Polaków, trzy dziewczynki Polki oraz ja, wszyscy w wieku od 7 do 10 lat.

Na podwórku, przy „plombie” grali w kamyki.

- Klękaliśmy na ziemi wokół „plomby” - wyjaśniała pani Aurelia. - I po kolei wyrzucaliśmy na deski cztery kamyki, tak by upadły blisko siebie. Piąty należało podrzucić do góry i w czasie gdy leciał do góry błyskawicznie zebrać te leżące i zdążyć schwycić tą samą ręką spadający kamyk. Zwyciężał ten komu ta sztuka udała się dwa razy pod rząd.

Na podwórku dzieci bawiły się w wojnę, odliczanie kroków do ściany najbliższego domu, w klasy, wskakiwanie, zeskakiwanie, a także w różne inne zabawy, które przyszły im do głowy.

Tylko kiedy ktoś zaczynał się huśtać na ramieniu „plomby”, a pozostali klaskali, pokrzykując „hop, hop”, zaraz było po zabawie – wspominała Aurelia Sheffel. - W oknie pojawiała się niemiecka gospodyni naszego domu, waliła pięścią we framugę i wygrażała, że nam da po pyskach. Błyskawicznie znikaliśmy za drewnianym plumsko, czyli wychodkiem i tam ściszając głosy wyzywaliśmy ją od Baby Jagi i robiliśmy straszne miny. Gorzej było, gdy wysmarowaliśmy pokrywę studni kredą albo zabrudziliśmy ją piaskiem. Dostawaliśmy wtedy wciry od mam, bo to one musiały szorować deski. Braliśmy przecież z tej studni wodę do picia, więc musiało być czysto. Ale burę od mam dało się wytrzymać. Wieczorem znów byliśmy przy „plombie” i losowaliśmy dom do którego zadzwonimy do kawału.

Wieczorem, w letnie, pogodne wieczory, zwłaszcza w soboty czy niedzielę przy studni na podwórku Aurelii Scheffel spotykali się dorośli.

- Rodzice wychodzili z polskimi sąsiadami posiedzieć na pokrywie studni – pisała w swojej książce pani Aurelia. - Czasem ojciec grał na organkach, wszyscy śpiewali wesołe, polskie piosenki, a nasi żydowscy sąsiedzi słuchali wychylając się przez okna.

Na podwórku można było spotkać panią Bernstein, żydowską sąsiadkę Bradaczów.

- Pani Brenstein kupiła kurę, by mieć codziennie świeże jajko dla wnuczka – wspominała Aurelia Scheffel. - Kura chodziła po podwórku i ciągle paskudziła studnię. Musieliśmy ją stamtąd przeganiać. Ale polskie i niemieckie dzieci musiały jej pilnować jeszcze z innego powodu. Babcia Bernstein, zwana „Hinkl”, czyli kuloska, miała zmartwienie. Kura znosiła jaja byle gdzie i bez skorupki, jedynie w cienkiej błonce. Ponieważ babci tak zależało na jajkach śledziliśmy kurę codziennie. Gdy zaczynała gdakać, było pewne, że zamierza znieść jajko. Biegliśmy wtedy do babci Bernstein i wołaliśmy: Babciu Bernstein, jajko będzie! Ona natychmiast wychodziła na dwór z łyżką i miseczką. Dreptała ostrożnie za kurą i przemawiała do niej, bardzo spokojnie, w swoim języku, aż wreszcie pojawiało się jajko. Kiedy udało się, że jajko było całe, wkładała je do miseczki, chwaliła nas i dawała po cukierku. Wszyscy się cieszyliśmy, że nasz mały Mojszle, którego tak bardzo lubiliśmy dostanie swoje jajko.

Tak było do czasu. Latem 1939 roku Bersteinowie wyjechali do swojego ukochanego Zakopanego. Gdy jednak po miesiącu nie wrócili z urlopu zaczęto dopytywać znajomych Żydów co się z nimi stało.

Wyemigrowali! - usłyszeli.

Aurelia nie wiedziała wtedy za bardzo co znaczą te słowa.

- Kilka tygodni później po wkroczeniu wojsk niemieckich rozpoczęła się dla Żydów prawdziwa gehenna – wyjaśniała autorka książki „Łódź-historia/e” . I wtedy bardzo się cieszyliśmy, że naszym sąsiadom się w porę uciec w bezpieczne miejsce.

75-letnia Krystyna Borowczyk, to emerytowana księgowa, urodziła się w jednej z kamienic przy ul. Limanowskiego.

- Rodzice na Bałuty wrócili po wojnie – wspomina. -mieli bałuckie korzenie. Tata wychował się na ul. Łagiewnickiej, a mama na ul. Wojska Polskiego. W czasie wojny wysiedlono ich z domów, bo założono getto. Po zakończeniu okupacji wrócili na Bałuty. Pobrali się, potem urodziłam się ja, po dwóch latach mój młodszy brat. Mieszkaliśmy w murowanej, czynszowej kamienicy. Tyle, że bez wygód. Ubikacji nie było nawet na korytarzu, trzeba było biegać na podwórko. Ale atmosfera była cudowna! Wszyscy się znali. Dzieci bawiły się całe dnie na podwórku, choć było ono kamienne, bez kawałka trawnika. Latem na podwórko wychodzili dorośli.. Bywało, że ktoś wyciągnął akordeon, inny sąsiad zaśpiewał. Obchodziło się wspólnie imieniny sąsiadów. Byliśmy jak rodzina....Żal tamtych czasów...