Opiekunowie niepełnosprawnych mogą się spodziewać kolejnych zmian

Jeszcze do końca 2012 r. obowiązywało jedno świadczenie pielęgnacyjne, przyznawane niezależnie od dochodu podopiecznego czy opiekuna. Od 1 stycznia 2013 r. świadczenie to podwyższono, ale ograniczono jego zasięg do opiekunów niepełnosprawnych dzieci. Pozostali opiekunowie#- głównie osób starszych - zostali od lipca 2013 r. (po okresie przejściowym) bez pomocy ze strony państwa. Była to liczna, ponad 100-tysięczna grupa.

Mogli oni wprawdzie skorzystać z nowo wprowadzonego specjalnego zasiłku opiekuńczego, ale był to przywilej teoretyczny, gdyż uzależniony od dość wysoko ustawionego progu dochodowego. Po prostu ogromna większość opiekunów dziadków czy mamuś, choć przeważnie niezbyt zamożna, okazała się wystarczająco zamożna, by nie móc skorzystać z tego nowego zasiłku.

Po licznych protestach rząd przygotował nową ustawę, która 4 kwietnia została przegłosowana przez Sejm - przywracającą prawo do świadczenia pielęgnacyjnego opiekunom, którzy prawo to w lipcu ubiegłego roku stracili. Osoby te zyskały znów prawo do 520 zł miesięcznej pomocy ( tyle wynosiło świadczenie pielęgnacyjne przed zakwestionowaną nowelizacją), w tym również do świadczeń zaległych wraz z odsetkami. Przywrócone zostało im również prawo do wypłat bieżącego zasiłku (obecnie już pod nazwą zasiłku opiekuńczego), który wypłacany jest nadal w wysokości 520 zł.

Prawo do zasiłku dla „przywróconego" opiekuna ustalane jest na czas nieokreślony, chyba że orzeczenie o niepełnosprawności lub orzeczenie o stopniu niepełnosprawności zostało wydane na czas określony.
W ustawie zawarto jednak przepis, wymagający od opiekuna wystąpienia z wnioskiem o przywrócenie zasiłku, ponieważ nie mógł być on przyznany przez gminę z urzędu. Opiekun miał na to cztery miesiące od momentu obowiązywania ustawy, a więc od 15 maja do 15 września br.

Na tym nie koniec zmian w tak zwanej opiece. Sejm uchwalił bowiem także nowelizację ustawy o świadczeniach rodzinnych w zakresie podwyższenia świadczenia pielęgnacyjnego, przysługującego obecnie - powtórzmy - wyłącznie rodzicom dzieci niepełnosprawnych. Od 1 maja br. świadczenie to wynosi 800 zł (plus 200 zł dodatku), od 2015 r. - łącznie 1.200 zł, od 2016 r. - 1.300 zł.

Obie najnowsze ustawy powstały pod wpływem nadzwyczajnych okoliczności. Ustawa przywracająca „stare" świadczenie pielęgnacyjne to efekt wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 5 grudnia 2013 r. Trybunał uznał, że odebranie tych świadczeń osobom, które nabyły do nich prawo do końca 2012 r., było niezgodnie z Konstytucją. Z kolei druga ustawa, podwyższająca „nowe" świadczenie pielęgnacyjne, powstała pod naciskiem rodziców protestujących w Sejmie. Rodziców ona jednak nie zadowala - domagają się natychmiastowej podwyżki do poziomu płacy minimalnej.

W efekcie powyższych zmian przepisów mamy obecnie do czynienia z kilkoma grupami opiekunów, uprawnionych do odrębnych świadczeń.

Pierwsza grupa to rodzice niepełnosprawnych dzieci, uprawnieni do świadczenia pielęgnacyjnego. Świadczenie to wypłacane jest obecnie w stałej wysokości - 800 zł, plus dodatkowa pomoc w ramach programu rządowego, w wysokości 200 zł. Od kwoty świadczenia pielęgnacyjnego naliczane są składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe oraz zdrowotne.

Druga grupa to opiekunowie dorosłych, otrzymujący specjalny zasiłek opiekuńczy. Zasiłek ten przysługuje w wysokości 520 zł. Niestety - warunkiem znacznie ograniczającym dostęp do tego zasiłku jest nieprzekroczenie kryterium dochodowego, które od 1 listopada br. zostało podwyższone z 623 zł do 664 zł w przeliczeniu na osobę w rodzinie, przy czym bierze się pod uwagę łączny dochód rodziny osoby sprawującej opiekę oraz rodziny osoby wymagającej opieki. W efekcie liczba osób pobierających ten zasiłek jest niska.

Trzecia grupa to właśnie osoby, którym przywrócono prawo do odebranego w lipcu ub. roku świadczenia pielęgnacyjnego. Otrzymali oni zaległe świadczenia (o ile wystąpili o to z wnioskiem) i prawo do bieżącej pomocy, wypłacanej im pod nazwą zasiłku opiekuńczego, w wysokości 520 zł. Nie obowiązuje ich jednak kryterium dochodowe, jak „zwykłych" beneficjentów specjalnego zasiłku opiekuńczego, co jest wyraźną niekonsekwencją, która w przyszłości może być zakwestionowana.

Przejdźmy teraz do najnowszego, październikowego wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Otóż sędziowie Trybunału uznali, że uzależnienie świadczenia pielęgnacyjnego dla opiekuna dorosłej osoby niepełnosprawnej od wieku, w którym powstała ta niepełnosprawność, jest niezgodne z Konstytucją i rząd powinien to uzależnienie zlikwidować.

Na czym ono polega? Wyjaśnijmy: odpowiedni przepis stanowi, że o świadczenie pielęgnacyjne mogą się starać rodzice, jeżeli niepełnosprawność ich dziecka powstała do ukończenia 18. roku życia lub w trakcie nauki w szkole lub szkole wyższej, jednak nie później niż do ukończenia 25. roku życia.

W praktyce oznacza to, że np. 60-letni rodzic, opiekujący się 40-letnim niepełnosprawnym synem, ma prawo do tysiączłotowego wsparcia w postaci świadczenia pielęgnacyjnego, jeśli niepełnosprawność syna powstała w 24. roku jego życia, w czasie studiów. Jeśli powstała w 28. roku życia, gdy był już absolwentem wyższej uczelni, wsparcie rodzicom się nie należy.

A przecież w obu przypadkach niepełnosprawność powstała dawno temu i syn jest dorosłym człowiekiem. Naturalnie też w obu przypadkach opieka jest tak samo absorbująca.

O to właśnie chodziło sędziom: że o ile można różnicować sytuację opiekunów dzieci i opiekunów dorosłych, to niesprawiedliwe jest tak drastyczne różnicowanie sytuacji opiekunów osób obecnie już dorosłych. Konsekwencją tego wyroku będzie zapewne zniesienie odniesienia do wieku powstania niepełnosprawności i równe potraktowanie wszystkich rodziców niepełnosprawnych dzieci.

Na zakończenie warto zauważyć, że o ile od beneficjenta świadczenia pielęgnacyjnego wymaga się, aby zrezygnował z pracy lub jej nie podejmował, to od beneficjenta specjalnego zasiłku opiekuńczego wymaga się spełnienia ostrzejszego warunku: rezygnacji z pracy. Ma się to zmienić w przyszłym roku. Od 1 stycznia 2015 r. o specjalny zasiłek opiekuńczy będą mogły ubiegać się również osoby, które ze względu na konieczność sprawowania stałej opieki nad osobą niepełnosprawną w ogóle nie podjęły zatrudnienia.