Podział majątku bez testamentu. Dziedziczenie. Testament. Czym jest zachowek? Kto po kim dziedziczy spadek? 5.08.2024

Kto dziedziczy spadek:

• Małżonek oraz dzieci, czyli pierwsza grupa dziedziczenia
• Małżonek do spółki z rodzicami
• Pojawiają się uprawnienia rodzeństwa do spadku
• Uprawnienia dziadków i dalszych krewnych

Jak dzieli się majątek pomiędzy spadkobierców?

Zobacz dwie drogi prawne podziału majątku.

Pierwsza, bierna, oznacza zdanie się na przepisy prawa spadkowego. Druga, aktywna, polega na wyrażeniu swojej woli w testamencie. W niniejszym tekście skupimy się na tej pierwszej drodze.

Brak testamentu i podział majątku

Przepisy prawa spadkowego stanowią, że udział w spadku zależy od stopnia pokrewieństwa ze spadkodawcą. Według Kodeksu Cywilnego, spadek należy się: zstępnym (dzieciom, wnukom, prawnukom), małżonkowi, rodzicom, rodzeństwu i zstępnym rodzeństwa. Po nowelizacji Kodeksu Cywilnego w czerwcu 2009 r. krąg uprawnionych do spadku poszerzył się o dziadków zarówno ze strony ojca jak i matki, oraz ich zstępnych, czyli ciotek, wujów i stryjów spadkodawcy.

Spośród wymienionych osób bliskich i krewnych do pierwszej grupy dziedziczenia należą zstępni i małżonek, natomiast pozostałe osoby stanowią drugą grupę dziedziczenia. Zasada jest taka, że druga grupa dochodzi do dziedziczenia tylko wtedy, gdy spadkodawca nie pozostawił po sobie żyjących zstępnych, tj. dzieci, wnuków i prawnuków.

Osoby z pierwszej grupy, a więc małżonek oraz dzieci spadkodawcy, mają oczywiste pierwszeństwo do objęcia spadku. Dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.

Przykład. Przypuśćmy, że spadkodawca pozostawił współmałżonka i czworo dzieci. Gdyby ich udział w spadku był równy, każdy spadkobierca byłby otrzymał po 1/5 wartości spadku. Współmałżonek nie może jednak otrzymać tak mało - prawo spadkowe mówi, że powinna mu przypaść co najmniej 1/4 spadku. I dopiero pozostałe 3/4 spadku podlega równemu podziałowi pomiędzy czworo dzieci spadkodawcy. Każdemu z dzieci przypada więc ostatecznie udział w wysokości 3/16 części spadku.

Według Kodeksu Cywilnego, SPADEK dziedziczą: zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki), małżonkowie, rodzice, rodzeństwo i zstępni rodzeństwa

Gdyby dzieci było troje, a nie czworo, sytuacja wyglądałaby inaczej. Zarówno każde z dzieci, jak i współmałżonek otrzymaliby tyle samo - po 1/4 ogólnej wartości schedy.

Jeśli dzieci spadkodawcy już nie żyją, ich prawa do objęcia spadku przejmują wnuki lub prawnuki. Jeśli nieżyjące dziecko miało na przykład dwoje potomków, otrzymają oni po połowie tego, co należałoby się ich matce lub też ojcu.

Jeśli spadkodawca nie miał dzieci, do spadku powoływani są jego małżonek i rodzice. Połowę spadku otrzymuje małżonek, a rodzice po jednej czwartej. Brak dzieci i małżonka spadkodawcy oznacza, że cały spadek przypada jego rodzicom w równych częściach.

Brak dzieci i małżonka spadkodawcy oznacza, że cały spadek przypada jego rodzicom

Trzeba w tym miejscu podkreślić, że udział spadkowy małżonka, który dziedziczy wraz z rodzicami, rodzeństwem lub nawet dziećmi rodzeństwa spadkodawcy, zawsze wynosi połowę wartości spadku.

Warto także zauważyć, że na miejsce nieobecnego (rozwiedzionego lub zmarłego) małżonka spadkodawcy nigdy nie wchodzą żadne inne osoby. W szczególności nie wchodzą na jego miejsce krewni spadkodawcy, tacy jak brat, siostra, rodzic czy dziecko z poprzedniego małżeństwa.

Dla kogo zachowek? Komu należy się spadek gdy brak testamentu?

Uprawnienia rodzeństwa do spadku pojawiają się jednak, ale dopiero w momencie, gdy zabraknie matki lub ojca zmarłego. Innymi słowy, jeżeli na przykład jedno z jego rodziców nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypadnie rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych.

Jeżeli z kolei któreś z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, pozostawiając dzieci, im przypada udział rodzica.

Przykład. Spadodawca w chwili śmierci był wdowcem. Wcześniej miał dwoje dzieci, córkę i syna, z których przeżyła go jedynie córka. Syn pozostawił po sobie dwoje dzieci, wnucząt spadkodawcy. W takim przypadku połowa spadku przypada żyjącej córce, zaś droga połowa dzielona jest równo pomiędzy wnuków ze strony syna. Krewni nieżyjącej żony spadkodawcy nie zostali wzięci pod uwagę przy ustalaniu kręgu spadkobierców. Jeśli córka ma dzieci, nie dziedziczą one spadku, dopóki żyje ich matka.

Przy braku dzieci, małżonka, rodziców, rodzeństwa i dzieci rodzeństwa spadkodawcy, cały spadek przypada jego dziadkom. Ich udziały są jednakowe i nie ma znaczenia, czy pozostają nadal w związku małżeńskim.

Jeżeli któryś z dziadków spadkodawcy zmarł, przypadający mu udział spadkowy przechodzi na dzieci tego dziadka, które faktycznie są stryjami, wujami i ciotkami zmarłego.

W razie gdyby zmarły nie pozostawił małżonka, dzieci oraz krewnych, powołanych do dziedziczenia z tytułu ustawy, spadek przypada w częściach równych tym dzieciom małżonka spadkodawcy (pasierbom zmarłego), których żadne z rodziców nie dożyło otwarcia spadku.

W razie braku bliskich i krewnych powołanych do dziedziczenia, spadek przypada gminie, na której terenie ostatnio zamieszkiwał spadkodawca. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy nie da się ustalić albo znajdowało się ono za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa.

W razie braku bliskich i krewnych powołanych do dziedziczenia, spadek przypada

• Przykład 1. Spadkodawczyni pozostawiła męża, mamę oraz siostrę i brata. Jej ojciec zmarł kilka lat wcześniej. Dziedziczą wszystkie żyjące osoby z tej grupy, gdyż rodzeństwo „wchodzi” w miejsce nieżyjącego ojca zmarłej. Podział schedy przedstawia się następująco: połowa przypada mężowi, 1/4 przypada mamie, udział brata i siostry wynosi po 1/8 (łącznie rodzeństwu przypada 1/4). Gdyby któreś z rodzeństwa nie dożyło spadku, jego udział zostanie podzielony między dzieci brata czy siostry.
• Przykład 2. Spadkodawca w chwili śmierci był bezdzietny i rozwiedziony. Była żona żyje i wyszła po raz drugi za mąż. Z rodziców została tylko matka. Pozostało też rodzeństwo: siostra i brat zmarłego. Była jeszcze jedna siostra, ale od kilku lat nie żyje. Pozostawiła jednak po sobie dwóch synów, czyli siostrzeńców spadkodawcy. Biorąc pod uwagę, że była małżonka nie znalazła się w kręgu spadkobierców, do dziedziczenia dochodzą: matka spadkodawcy (1/2 część spadku), siostra i brat na miejscu nieżyjącego taty (po 1/6 spadku), siostrzeńcy (po 1/12 spadku).
• Przykład 3. Bezdzietny spadkodawca pozostawił żonę, matkę i siostrę. Jego ojciec i brat zmarli wcześniej. Brat z kolei zostawił po sobie dwoje dzieci - syna i córkę. Dziedziczenie wygląda następująco: udział nieżyjącego ojca (1/4 majątku, czyli tyle samo co matka, gdyż połowę majątku dziedziczy żona) przechodzi na rodzeństwo spadkodawcy. Ponieważ jednak brat już nie żyje, jego udział przechodzi z kolei na bratanka i bratanicę zmarłego. Ostateczny podział jest zatem taki: żona otrzymuje 1/2 schedy, matka - 1/4, siostra - 1/8, bratanek - 1/16, bratanica - 1/16.

Informacje - podział majątku bez testamentu 15.08.2020