Prof. dr. hab. Jacek Fijuth: Radioterapia jest skuteczną i bezpieczną formą leczenia

W jakich schorzeniach stosuje się radioterapię i kiedy ta metoda przynosi najlepsze rezultaty?

Radioterapia ma zastosowanie praktycznie we wszystkich rodzajach nowotworów jako element leczenia radykalnego bądź jako terapia paliatywna. Skuteczność radioterapii zależy od wielkości guza nowotworowego i jego promieniowrażliwości. Najbardziej wrażliwe na napromienianie są nowotwory układu chłonnego i nowotwory zarodkowe. W innych nowotworach skuteczność radioterapii zależy od możliwości podania dostatecznie wysokiej dawki promieniowania bez ryzyka uszkodzenia narządów prawidłowych. Dlatego im mniejszy guz, tym skuteczność leczenia większa. Postęp technologiczny umożliwił konstrukcję coraz bardziej precyzyjnych urządzeń - przyspieszaczy liniowych, dzięki którym wiązka promieniowania trafia wyłącznie w cel. Stąd olbrzymi sukces radioterapii np. w raku gruczołu krokowego - wyniki leczenia są takie same jak po #leczeniu chirurgicznym. Radioterapię stosuje się w najczęstszych nowotworach, takich jak: rak płuca, piersi, prostaty, nowotwory ginekologiczne oraz głowy i szyi.

Jak długo trwa zabieg naświetlania? Czy jest to uzależnione od stanu konkretnego pacjenta?

Radioterapia jest całkowicie niebolesna, pacjent nie widzi i nie odczuwa napromieniania. Zazwyczaj cykl leczenia zajmuje kilka tygodni. Za każdym razem wiązki promieniowania muszą trafić dokładnie w to samo miejsce, precyzyjnie określone na etapie planowania leczenia. Stąd najwięcej czasu zajmuje precyzyjne ułożenie pacjenta na stole terapeutycznym. Samo napromienianie trwa kilkadziesiąt sekund. Leczenie odbywa się w specjalnym pomieszczeniu, tzw. bunkrze. W sumie pacjent przebywa w nim 10-20 minut. Im technika leczenia bardziej skomplikowana, wymagająca stosowania kilku lub kilkunastu wiązek promieniowania, tym czas dłuższy.

Prof. dr hab. Jacek Fijuth: – Radioterapię stosuje się w najczęstszych nowotworach, takich jak: rak płuca, rak piersi, rak prostaty, nowotwory ginekologiczne oraz głowy i szyi

Czy radioterapia jest wyłącznie uzupełnieniem leczenia chirurgicznego, czy też bywa samodzielną formą leczenia?

Radioterapia może być stosowana zarówno jako leczenie samodzielne, jak i w skojarzeniu z chirurgią lub chemioterapią. Samodzielna radioterapia często zastępuje zabieg chirurgiczny i nazywamy ją wtedy radiochirurgią. Przykładem jest zastosowanie tej metody w raku prostaty, niektórych nowotworach mózgu, wcześnie zaawansowanym raku płuca u pacjentów niekwalifikujących się do zabiegu operacyjnego. Radioterapia jest często uzupełnieniem chirurgii, zwłaszcza w przypadkach wysokiego ryzyka nawrotu miejscowego, np. przy raku piersi po leczeniu oszczędzającym lub rzadziej po mastektomii, nowotworach głowy i szyi, ginekologicznych, przewodu pokarmowego. Coraz częściej stosowana jest też w skojarzeniu z chemioterapią i immunoterapią. To ciężkie leczenie pozwala uzyskać wysokie odsetki wyleczeń bez okaleczającego zabiegu chirurgicznego. Przykładem są miejscowo zaawansowane nowotwory głowy i szyi, przełyku, płuca.

Jak właściwie przygotować się do zabiegu naświetlania? Jakie mogą być powikłania po jego zastosowaniu i jak należy się zabezpieczyć?

Napromienianie może podrażniać zdrowe tkanki, wywoływać miejscowy stan zapalny. Zawsze przed rozpoczęciem leczenia pacjent jest instruowany przez lekarza i technika radioterapii, jakie są zasady postępowania w celu uniknięcia lub zminimalizowania działań ubocznych. W zależności od napromienianej części ciała są to zalecenia dotyczące pielęgnacji skóry napromienianej, przestrzegania odpowiedniej diety, stosowania leków przeciwdziałających nudnościom lub biegunkom. Pacjent musi regularnie wykonywać badanie morfologii krwi. Zasadą jest badanie lekarskie co najmniej raz w tygodniu. W przypadku bardzo intensywnego leczenia skojarzonego z chemioterapią może zaistnieć potrzeba hospitalizacji. Dotyczy to m.in. radiochemioterapii nowotworów głowy i szyi. Silna reakcja skórna może wystąpić w przypadku konieczności napromieniania pełnej grubości skóry. W innych reakcja skórna jest łagodna i szybko ustępuje. W trakcie radioterapii chory może prowadzić normalny tryb życia.

Czy występują jakieś przeciwwskazania do zastosowania tej formy leczenia?

Radioterapia nie może być stosowana w przypadku niewygojenia rany pooperacyjnej, istnienia przetoki, owrzodzeń skóry. W przypadku nowotworów głowy i szyi przeciwwskazaniem jest naciekanie chrząstek krtani i kości.

Jaka jest przyszłość radioterapii? Jak bardzo zmienił się stopień zaawansowania tej metody?

Radioterapia rozwija się bardzo dynamicznie. Dzięki postępowi w zakresie diagnostyki obrazowej (badania TK, RM, PET) możemy coraz bardziej precyzyjnie planować leczenie. Trójwymiarowy obraz radiologiczno-anatomiczny zrekonstruowany w komputerowym systemie planowania leczenia jest dla onkologa radioterapeuty wirtualnym polem operacyjnym, a wiązka promieniowania „wirtualnym skalpelem”. Konstruowane są coraz bardziej precyzyjne urządzenia do radioterapii. Dzięki temu możemy promieniowaniem niszczyć guz bez istotnego ryzyka uszkodzenia narządów prawidłowych. Skutecznie zastępujemy chirurgię w kolejnych lokalizacjach narządowych! Łączymy radioterapię z chemioterapią, co znacząco zwiększa skuteczność obu metod. Fascynującym i intensywnie badanym zjawiskiem jest zwiększanie przez napromienianie skuteczności immunoterapii, która aktualnie święci triumfy i wydaje się być przyszłością onkologii. Wydłuża się przeżycie chorych, nawet z pojedynczymi przerzutami odległymi. Do ich niszczenia idealną strategią jest właśnie radiochirurgia. W klinice i w laboratoriach szukamy molekularnych czynników wskazujących, kiedy, u kogo i w jakiej kombinacji radioterapia będzie najbardziej skuteczna. Bez wątpienia radioterapia umożliwia trwałe wyleczenie oraz jest nowoczesną, skuteczną i bezpieczną formą leczenia onkologicznego.

Radioterapia poprzedza zabieg chirurgiczny w miejscowo zaawansowanym raku odbytnicy i w mięsakach tkanek miękkich, a w skojarzeniu z chemioterapią jest stosowana w raku przełyku, w wybranych przypadkach raka płuca. Taka strategia zmniejsza ryzyko miejscowego nawrotu.