Spadek po zmarłym. Kto dziedziczy? Na jaką część majątku można liczyć? Co robić by odziedziczyć spadek? Co mówi prawo spadkowe? 19.11.2020

Spadek po zmarłym. Kto dziedziczy? Na jaką część majątku można liczyć?

Szalejąca pandemia skłania nas do częstszego myślenia o sprawach ostatecznych. Osoba, która zastanawia się, co się stanie z jej majątkiem po śmierci i jak sprawiedliwie podzielić ten majątek, powinna wiedzieć, że ma do wyboru dwie drogi. Pierwsza, bierna, oznacza zdanie się na przepisy prawa spadkowego, zawarte w IV księdze Kodeksu cywilnego. Druga, aktywna, polega na jasnym wyrażeniu swojej woli w testamencie. W niniejszym tekście skupimy się na tej pierwszej drodze, zatrzymując się przy bardziej skomplikowanych, choć wcale nie tak rzadkich przypadkach.

Przepisy prawa spadkowego stanowią, że udział w spadku zależy od stopnia pokrewieństwa ze spadkodawcą. Według Kodeksu Cywilnego spadek należy się: zstępnym (dzieciom, wnukom, prawnukom), małżonkowi, rodzicom, rodzeństwu i zstępnym rodzeństwa. Po nowelizacji Kodeksu Cywilnego w czerwcu 2009 roku krąg uprawnionych do spadku poszerzył się o dziadków zarówno ze strony ojca jak i matki, oraz ich zstępnych, czyli ciotek, wujów i stryjów spadkodawcy.
Przejdźmy teraz do konkretów, czyli do tego, kto może zostać spadkobiercą i w jakiej kolejności.

Co robić, by odziedziczyć spadek? Co mówi prawo spadkowe?

W pierwszej kolejności powołane są do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Dziedziczą oni w częściach równych, przy czym część spadku przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.

Przykład: Oznacza to, że jeśli małżeństwo miało jedno dziecko, żona przejmuje połowę spadku.

• Jeśli małżeństwo miało dwoje dzieci, żonie należy się jedna trzecia schedy.
• Jeśli małżeństwo miało troje dzieci, żonie należy się jedna czwarta schedy.
• Jeśli małżeństwo miało czworo, pięcioro i więcej dzieci – udział przypadający żonie zmarłego wynosi zawsze jedna czwarta całości spadku.

W jakim przypadku żona może odziedziczyć całość spadku? Jeśli zmarły nie miał w chwili śmierci dzieci, rodziców ani rodzeństwa, ani też dzieci rodzeństwa. W przypadku, gdy małżeństwo było bezdzietne i żyją rodzice zmarłego, wdowa (wdowiec) dziedziczy tylko połowę spadku, czyli tyle samo, ile w przypadku posiadania jednego dziecka.

Spadkobiercy: dzieci

W pierwszej kolejności powołane są do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Dziedziczą oni w częściach równych, przy czym część spadku przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.
Jeśli małżonek spadkodawcy nie dożył otwarcia spadku, dziedziczą jedynie dzieci lub ich zstępni (wnuki zmarłego).

Przykłady: Jeśli małżeństwo miało jedno dziecko, należy mu się połowa spadku. Jeśli jest dwoje dzieci, należy im się po jednej trzeciej schedy. Jeśli małżeństwo miało troje dzieci, należy im się po jednej czwartej schedy. W przypadku, gdy małżeństwo miało czworo dzieci, udział im przypadający wynosi 3/16 spadku (1/4 dla żony + 4 x 3/16 dla dzieci = 1).
Jeśli zmarły był wdowcem, spadek przypada tylko dzieciom lub ich zstępnym (wnukom zmarłego).

Spadkobiercy: wnuki i prawnuki

Jeśli któreś z dzieci spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, to udział przypadający na to dziecko przypadnie wnukom spadkodawcy w częściach równych. Gdyby któryś z wnuków spadkodawcy nie dożył otwarcia spadku, przypadający mu udział przypadnie w częściach równych jego dzieciom, czyli prawnukom spadkodawcy.

Przykład: spadkodawca w chwili śmierci był wdowcem. Miał dwoje dzieci: żyjącego syna i zmarłą córkę, która pozostawiła po sobie dwoje dzieci, czyli wnuków spadkodawcy. Połowa spadku przypada synowi, zaś wnuki otrzymają po jednej czwartej części schedy.

Spadkobiercy: rodzice

Jeśli spadkodawca nie miał dzieci, do spadku powołani są małżonek i rodzice. Udział spadkowy każdego z rodziców, który dziedziczy w zbiegu z małżonkiem zmarłego, wynosi jedna czwarta schedy. Jeśli jedno z rodziców nie żyje i zmarły nie miał rodzeństwa, udział spadkowy drugiego z rodziców w zbiegu z wdową wynosi połowę schedy. Jeśli zmarły był wdowcem, cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych, czyli po połowie.

Spadkobiercy: rodzeństwo

Udział rodzeństwa w spadku pojawia się stosunkowo późno – dopiero wtedy, gdy nie żyje jedno z rodziców zmarłego. Wtedy udział nieżyjącego rodzica przypada rodzeństwu spadkodawcy, oczywiście w częściach równych.
Gdy nie żyją oboje rodzice spadkodawcy, rodzeństwo dzieli się po równo schedą należną rodzicom. A zatem w przypadku, gdy zmarły był bezdzietny, pozostawił żonę, a nie pozostawił rodziców, żona musi się podzielić z rodzeństwem spadkodawcy po połowie majątku.
Jeśli również i żona nie dożyła otwarcia spadku (zmarły był wdowcem) – całość przypada rodzeństwu.

Spadkobiercy: siostrzeniec, siostrzenica, bratanek, bratanica

Jeśli w sytuacji dojścia do spadku rodzeństwa zmarłego okaże się, że któreś z rodzeństwa już nie żyje, na jego miejsce wchodzą dzieci rodzeństwa.

W przypadku, gdy zmarły był bezdzietny, pozostawił żonę, a nie pozostawił rodziców, zaś rodzeństwo wcześniej zmarło, żona musi się podzielić schedą z dziećmi rodzeństwa męża, a więc z bratankiem, bratanicą itp.

Przykład: spadkodawca był bezdzietny, pozostawił na tym padole żonę, matkę i siostrę. Wcześniej spadkodawca miał też brata, który jednak zmarł i pozostawił po sobie dwoje dzieci – chłopca i dziewczynkę. Udział w spadku jest następujący: 1/2 dla wdowy, 1/4 dla matki, 1/8 dla siostry, 1/16 dla bratanka, 1/16 dla bratanicy.

Spadkobiercy: dziadkowie

Dziadkowie dochodzą do głosu, gdy spadkodawca nie miał dzieci, żony, rodzeństwa i dzieci rodzeństwa (bądź oni już nie żyją), zaś jego rodzice również nie doczekali otwarcia spadku. Wtedy dziedziczą rodzice rodziców, czyli dziadkowie, jak zwykle w częściach równych.
Jeśli i dziadkowie nie żyją, a są na świecie ich zstępni, zostaną uwzględnieni w podziale schedy. Dotyczy to wujów, ciotek i stryjów zmarłego