Bezpłatna pomoc prawna dla seniorów

Począwszy od stycznia 2016 r. powinno funkcjonować ponad 1.500 punktów (przynajmniej po dwa w każdym powiecie), w których profesjonalni prawnicy będą świadczyć najuboższym grupom społecznym nieodpłatną pomoc prawną. Dzięki współpracy rządu, samorządów na poziomie powiatów i organizacji pozarządowych system ten ma zagwarantować nieodpłatny dostęp do porad prawnych na poziomie lokalnym i przynajmniej częściowo zlikwidować barierę finansową utrudniającą lub uniemożliwiającą korzystanie z profesjonalnej usługi prawnej.

Ustawa zakłada, że darmową pomoc prawną - na etapie przedsądowym - otrzymają m.in.:
– osoby posiadające Kartę Dużej Rodziny,
– seniorzy po ukończeniu 65 lat,
– osoby fizyczne, którym w okresie roku poprzedzającego zwrócenie się o pomoc zostało przyznane świadczenie z pomocy społecznej na podstawie ustawy o pomocy społecznej,
– kombatanci i weterani,
– osoby, które w wyniku klęsk żywiołowych, katastrof naturalnych lub awarii technicznych znalazły się w sytuacji zagrożenia lub poniosły straty.

Ważne jest to, że fundusze na realizację tego zadania pochodzić będą z budżetu państwa, co daje gwarancję stałego finansowania. Konkretnie: z budżetu państwa z części będącej w dyspozycji wojewodów, poprzez udzielanie dotacji celowej powiatom.

Kto ma udzielać darmowej pomocy? Głównie adwokaci i radcowie prawni (na podstawie umowy zawartej z powiatem), a w szczególnie uzasadnionych przypadkach również aplikanci adwokaccy lub radcowscy z upoważnienia odpowiednio - adwokata lub radcy prawnego udzielających nieodpłatnej pomocy prawnej. Z kolei w punktach prowadzonych przez organizacje pozarządowe (a może ich być nawet połowa z ponad 1.500) porad będą mogli udzielać także doradcy podatkowi - w zakresie prawa podatkowego, z wyłączeniem spraw podatkowych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - oraz absolwenci wyższych studiów prawniczych, posiadający co najmniej trzyletnie doświadczenie w wykonywaniu czynności związanych ze świadczeniem pomocy prawnej.

Dopuszczenie tej ostatniej kategorii osób do udzielania pomocy wzbudziło najwięcej kontrowersji; sprzeciwiała się temu m.in. adwokatura. Adwokaci oceniali mianowicie, że porady udzielane przez absolwentów prawa mogą być pomocą „drugiego gatunku”. Ministerstwo Sprawiedliwości wskazywało w odpowiedzi, że organizacje pozarządowe mają wieloletnie doświadczenie i praktykę w udzielaniu porad prawnych. Ten właśnie pogląd zwyciężył: propozycja poprawki wykreślającej absolwentów prawa (nie będących adwokatami i radcami prawnymi) spośród udzielających bezpłatnej pomocy nie uzyskała większości w Senacie.

Przejdźmy teraz do szczegółów systemu bezpłatnej pomocy prawnej. Pomoc taka będzie udzielana w przeciętnym wymiarze pięciu dni w tygodniu przez co najmniej cztery godziny dziennie.

Pomoc prawna polegać będzie na:
– udzieleniu informacji o obowiązującym stanie prawnym, przysługujących uprawnieniach lub spoczywających obowiązkach;
– przedstawieniu propozycji sposobu rozwiązania problemu prawnego;
– pomocy w sporządzeniu projektu pisma w zakresie niezbędnym do udzielenia pomocy prawnej, (nie obejmuje pism procesowych w postępowaniach przygotowawczym lub sądowym i pism w postępowaniu sądowo-administracyjnym - wówczas osoba uprawniona może wnioskować o ustanowienie pełnomocnika z urzędu);
– sporządzeniu projektu pisma procesowego o zwolnienie od kosztów sądowych lub o ustanowienie pełnomocnika z urzędu.

Nieodpłatna pomoc prawna nie może dotyczyć spraw podatkowych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej; spraw z zakresu prawa celnego, dewizowego i handlowego oraz związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, z wyjątkiem przygotowania do jej rozpoczęcia.

Nieodpłatna pomoc prawna udzielana jest w punktach wskazanych przez jednostki samorządu terytorialnego. Informacji o konkretnym miejscu i godzinach otwarcia punktów należy szukać w Biuletynie Informacji Publicznej starostw powiatowych. Wykaz powstałych punktów pomocy prawnej z podziałem na województwa, adresami i godzinami otwarcia (na interaktywnej mapie Polski) można też znaleźć na stronie internetowej www.darmowapomocprawna.ms.gov.pl.

Ustawa przewiduje także działania polegające na kształtowaniu świadomości prawnej obywateli. Zadania z tego zakresu będą mogły być realizowane przez organizacje pożytku publicznego, a także uczelnie prowadzące studia wyższe na kierunku prawo, samorządy zawodowe adwokatów, radców prawnych, notariuszy, komorników sądowych i doradców podatkowych - wyłonionych w trybie otwartego konkursu ofert.

Wdrożenie ustawy z 5 sierpnia kończy długoletnie wysiłki zmierzające do wprowadzenia nieodpłatnej pomocy prawnej. Od ponad dekady omawiano propozycje konkretnych rozwiązań, zaś złożenie projektu planowało kilku ministrów sprawiedliwości; udało się to dopiero Cezaremu Grabarczykowi. Czas był najwyższy - unijne instytucje od dawna wytykały Polsce, że nie oferuje najuboższym obywatelom darmowego dostępu do prawnika na etapie przedsądowym, co stało się standardem w wielu innych krajach Unii Europejskiej.

Na przykład w Norwegii państwo może pokryć część kosztów związanych z uzyskaniem pomocy adwokackiej w przypadku postępowania sądowego lub pozasądowego. Kryteria przyznawania bezpłatnej pomocy prawnej są jednak rygorystyczne i zależne od kategorii sprawy oraz dochodu beneficjenta - każdy przypadek jest tam rozpatrywany indywidualnie.

W Niemczech decyzję w sprawie przyznania pomocy podejmuje sąd. Na podstawie faktów i dokumentów przedstawionych przez wnioskodawcę sąd sprawdza, czy ma on prawo do wsparcia w ramach Programu Doradztwa Prawnego (przede wszystkim w sprawach cywilnych, a także pracowniczych, administracyjnych, konstytucyjnych i społecznych). Sąd może również zdecydować o wsparciu w zakresie opłat sądowych.

W Wielkiej Brytanii funkcjonuje Citizen Advice Bureau (CAB), czyli Biuro Porad Prawnych. Ośrodki CAB znajdują się w niemal każdym mieście (jest ich ponad 3 tysiące). Każdego roku specjalnie przeszkoleni wolontariusze CAB pomagają ponad 5 mln osób - nie tylko Brytyjczykom, ale i zamieszkałym na Wyspach imigrantom.