Jak Indianie opanowali Manhattan

Aż trudno uwierzyć, że w samym centrum Łodzi, gdzie dziś stoją potężne wieżowce, dzięki którym miejsce to nazywane jest Manhattanem, dawniej było pustkowie wypełnione chaszczami i mokradłami. Stąd nazwy ówczesnych ulic: Pusta i Dzika, które obecnie znane są łodzianom jako Wigury i Sienkiewicza.

Zmiany ruszyły w latach 30. i 40. XIX stulecia, gdy zaczęli się tam osiedlać osadnicy z Niemiec. Byli pionierami, których - przez analogię z Manhattanem i rdzennymi mieszkańcami Ameryki Północnej - nazywa się Indianami. To właśnie oni wybudowali pierwsze, tak kiedyś typowe dla pejzażu Łodzi, domy tkaczy. Przeważnie były to parterowe, drewniane budynki o stromych, krytych gontem dachach. Z czasem zaczęły się pojawiać fabryki, magazyny i kamienice. Kim byli pierwsi mieszkańcy tej części miasta?

- Palma pierwszeństwa należy się Ferdynandowi Seeligerowi - opowiada Leszek Skrzydło, który z innymi autorami napisał książkę pod roboczym tytułem "Ludzie. Pasje. Miasto". - W latach dwudziestych XIX wieku przybył on z pierwszą falą osadników z Chemnitz w Saksonii. Ożenił się, podjął pracę, między innymi w znanym bielniku Tytusa Kopischa przy ulicy Tymienieckiego i wystarał się o przydział dwóch działek przy ulicy Piotrkowskiej 184 i 186, w którym to miejscu mieści się dziś popularny sklep Domus.

Przybysz z Saksonii zaczynał typowo: od małych, domowych warsztatów tkackich, po czym w 1840 roku uruchomił okazałą Wykańczalnię i Farbiarnię Wyrobów Bawełnianych. Interesy szły dobrze, więc fabrykant mógł sobie pozwolić na rozbudowę zakładu, dzięki czemu w głębi posesji pojawiły się magazyny, apretura, pakowalnia i inne budynki przemysłowe.

Po śmierci Ferdynanda Seeligera, w 1877 roku, firmę poprowadziła jego córka Maria, która ją rozbudowała i postawiła kamienicę przy ul. Piotrkowskiej 184. Stoi ona do dzisiaj i jest siedzibą banku. W przeciwieństwie do fabryki, którą po II wojnie światowej przejęło państwo i włączyło do Fabryki Firanek i Koronek FAKO z siedzibą na Teofilowie, a która w latach 70. została zburzona pod budowę wieżowców.

Wśród sąsiadów Seeligerów był m.in. fabrykant Juliusz Albrecht. To właśnie on w końcu XIX wieku przy ul. Piotrkowskiej 194 postawił stylową kamienicę. Miłośnicy kwiatów dobrze ją znają, gdyż na parterze mieści się kwiaciarnia Skrzydlewskich.

Wśród pionierów Manhattanu wyróżniał się kolejny fabrykant - Karol Hoffrichter, który w 1840 roku przybył do Łodzi ze Śląska i otrzymał sporą działkę ciągnącą się od ul. Piotrkowskiej 204/206 wzdłuż ul. Wigury do ul. Sienkiewicza. Zaczynał od małej, domowej tkalni, aby wkrótce wybudować piętrową tkalnię i dwupiętrową przędzalnię. Po II wojnie światowej w budynkach pofabrycznych były m.in. magazyny Cepelii. Na działce był staw, który ogrodzono i wykorzystywano jako prywatne kąpielisko. Jak ustalił Leszek Skrzydło, w miejscu tym stoi dziś blok z Galerią Manhattan.

Z czasem na ul. Piotrkowskiej stało się zbyt ciasno, aby rozbudowywać stare fabryki i wznosić nowe. Dlatego Karol Hoffrichter - junior, który był wytrawnym znawcą muzyki i potrafił mówić w siedmiu językach, zaczął inwestować przy obecnej al. Politechniki, naprzeciw Hali Sportowej. W jego ślady poszli sąsiedzi z ul. Piotrkowskiej: rodziny Juliusza Albrechta i Józefa Gampego. Powstały tam dwie fabryki, które w czasach PRL połączono w Zakłady Przemysłu Bawełnianego "Maltex" działające do lat dziewięćdziesiątych. Dziś po fabryce nie ma śladu, zaś w miejscu tym wiosną 2011 roku ma ruszyć budowa centrum handlowo-biurowo-rozrywkowego "Sukcesja".
Wspomniany Józef Gampe mieszkał w domu tkacza przy ul. Piotrkowskiej 208/210. Zanim zaczął inwestować przy al. Politechniki, w głębi podwórka wybudował tkalnię i kotłownię. W pobliżu - przy ul. Piotrkowskiej 214/216 - osiedlił się kolejny pionier: Aleksander Skrudziński. Wśród innych łódzkich fabrykantów wyróżniał się tym, że był Polakiem o szlacheckich korzeniach. Kupił fabrykę i ją rozbudował. Zatrudniał ponad stu robotników, a jego majątek szacowano na 90 tys. rubli. Dwa razy się żenił i miał dziewięcioro dzieci. Jedna z jego córek wyszła za mąż za Karola Hoffrichtera- juniora.
Po śmierci Aleksandra Skrudzińskiego w 1897 roku jego firma wkrótce zbankrutowała. Leszek Skrzydło jest zdziwiony takim obrotem sprawy, ponieważ - jak zaznacza - przedsiębiorstwo było w dobrej kondycji, a w rodzinie nie brakowało osób, które mogłyby ją poprowadzić.

- Dwie prawnuczki fabrykanta, z którymi się spotkałem, też nie znają odpowiedzi na to intrygujące pytanie - przyznaje Leszek Skrzydło. - Przypuszczają, że żaden z synów Skrudzińskiego nie przejawiał zdolności ani chęci, by dalej prowadzić dzieło ojca. Twierdzą też, że nie bardzo wiadomo, co stało się z majątkiem. W ich rodzinie utrwalił się pogląd, że syn z drugiego małżeństwa, Konstanty, po prostu go roztrwonił.

Ostatnie z domów tkaczy w tym miejscu miasta rozebrano w latach 70. pod budowę wieżowców. To właśnie wtedy narodził się łódzki Manhattan ograniczony ulicami: Piotrkowską, Piłsudskiego, Sienkiewicza i umowną linią między Wigury a Brzeźną.

Wprawdzie miłośnicy dawnej Łodzi protestowali przeciw wyburzeniu cennych, coraz rzadszych budynków, które dziś byłyby dużą atrakcją turystyczną, ale lokalne władze partyjne były nieubłagane. Chodziło im głównie o to, aby usunąć niesłuszne relikty wczesnego kapitalizmu i w ich miejscu postawić bloki mające być dowodem wyższości budownictwa socjalistycznego.