Zachowania agresywne wśród młodzieży

Potocznie o agresji mówimy określając czynną napaść, wyładowanie na innej osobie swojej frustracji czy gniewu. Z definicji wynika, że agresja to świadome i intencjonalne wrogie zachowania werbalne lub przy użyciu siły fizycznej, wymierzone w inną osobę celem zadania bólu cielesnego lub cierpienia psychicznego.

Jak wskazują różne badania, agresja podlega wieloaspektowej ewolucji, od wczesnych okresów życia aż do pełnej dojrzałości człowieka, w której może wykształcić się agresywny typ osobowości. Naukowcy popierający teorię o mechanizmach uczenia się pod wpływem środowiska, uważają agresję za zjawisko społeczne. Na tym opiera się teoria społecznego uczenia się – młody człowiek uczy się agresji, tak jak i wszelkich innych zachowań, poprzez obserwację i naśladowanie. Niektórzy badacze uważają, że agresja jest wyuczona – podobnie jak wiele innych zachowań – nie wynika z instynktu, jest rezultatem norm, nagród i kar oraz modeli, z którymi jednostka się zetknęła. Jeśli dziecko ma przyzwolenie dorosłych, uczy się zachowań agresywnych. To przyzwolenie może mieć charakter bezpośredni lub pośredni. Kiedy dziecko jest chwalone przez rodzica za udział w bójce, jest to bezpośrednim przyzwoleniem na tego typu zachowania, a wszelkie zachowania agresywne które nie wiążą się z karą mają tendencję do wzmacniania i będą powtarzane.

Fazy rozwoju człowieka mają swoiste reakcje na każdym etapie – drugi rok życia dziecka to ten, kiedy agresja wspomaga rozwój autonomicznej osobowości. Bunt młodzieńczy w okresie dorastania to kreowanie własnej tożsamości – cechuje się sprzeciwianiem się przyjętym normom i zasadom, co powoduje konflikty zarówno z dorosłymi, jak i rówieśnikami. Może wyrażać również potrzebę zwrócenia na siebie uwagi czy też wołanie o pomoc.

Część badaczy opierających się na teorii poznawczej wskazuje, że ważnym czynnikiem związanym z agresją jest poczucie własnej wartości. Niektórzy uważają, że agresja powiązana jest z niską samooceną, ale coraz więcej teoretyków obecnie wskazuje, że właśnie wysoka samoocena jest determinantem zachowań agresywnych. Skłonność ta ujawnia się w momencie, kiedy osoba postrzega sytuację jako zagrażającą jej poczuciu własnej wartości. Jednocześnie nadal uważa się, że to właśnie niska samoocena wywołuje zachowania agresywne wśród młodzieży niedostosowanej. Jedno jest pewne – wpływ samooceny na zachowania agresywne zależy od jej rodzaju. Jest on wyższy w przypadkach samooceny zarówno zawyżonej jak i zaniżonej.
Niestety środowiskiem wzmacniania agresji wśród młodzieży jest również szkoła. Wskazuje się kilka obszarów służących rozwoju agresji w środowisku szkolnym. Są to:

1. Nieprawidłowa organizacja nauczania – brak odpowiedniego zagospodarowywania czasu, ograniczanie przestrzeni, nadmiar bodźców, hałas, brak możliwości odpoczynku i relaksu.
2. Niewłaściwy system norm – normy niespójne, niejasne, preferujące rywalizację między uczniami, jak również nieprzestrzeganie norm przez osoby znaczące.
3. Niewłaściwe reakcje na zachowania agresywne – bagatelizowanie przez nauczycieli problemów, brak konsekwencji, brak reakcji na drobne wykroczenia oraz brak skutecznej mediacji w sytuacjach konfliktowych.
4. Nieprawidłowe relacje uczeń-nauczyciel-rodzic – brak autentycznego kontaktu i dialogu, sprzeczność interesów, niewłaściwy sposób komunikowania się nauczyciela z uczniem.

Wynika z tego, że szkoła wciąż ma swoją lekcję do odrobienia w zakresie profilaktyki i przeciwdziałania agresji. Należy zaznaczyć, że agresja występująca w szkole, jak również w szerszym środowisku, powoduje zwiększenie prawdopodobieństwa chronicznych zachowań agresywnych młodzieży w późniejszym życiu dorosłym, co często skutkuje łamaniem prawa. Należałoby zwiększyć starania edukacyjne dotyczące przeciwdziałania agresji młodzieży w szkołach. Programy profilaktyczne realizowane w ramach edukacji szkolnej powinny ukierunkowywać przede wszystkim na korektę niepożądanych cech, często prowadzących do podejmowania zachowań, które są nieakceptowane społecznie. Działania te powinny przede wszystkim obejmować techniki uczące zaspokajania potrzeb, treningi zastępowania agresji, treningi interpersonalne mające na celu wzmacnianie rozwoju kompetencji społecznych oraz uczące współpracy i prawidłowego funkcjonowania w grupie rówieśniczej.

Joanna Młodzik – magister pedagogiki resocjalizacyjnej, terapeuta środowiskowy i pracownik socjalny w Środkowopomorskim Centrum Zdrowia Psychicznego w Koszalinie.

Dowiedz się więcej na zobaczczlowieka.pl