100 lat temu powstała diecezja łódzka. Jakie były jej początki?

100 lat temu powstała diecezja łódzka. Jakie były jej początki?

Diecezja łódzka była pierwszą, którą po 1918 roku utworzono w niepodległym państwie polskim. O tym, że Łódź stanie się jej stolicą mówiono od wielu lat. Wybór Łodzi był oczywisty. Tą stolicą nie mógł zostać Piotrków czy Kalisz, choć i o tym plotkowano. W Łodzi powstał jeden z najważniejszych w kraju ośrodków społeczno – przemysłowych. I tu tylko mogła być stolica nowej diecezji..
Pierwszy kościół w Łodzi powstał zanim miasto otrzymało prawa miejskie. Wybudowano go około 1366 roku. Łódź stała się miastem kilkadziesiąt lat później, bo w 1423 roku. Przypuszcza się, że pierwsza parafia pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, jeszcze we wsi Łódź, została erygowana między 1364 a 1371 rokiem przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Jarosława Bogoria Skotnickiego i aż do 1885 roku była jedyną łódzką parafią. Należały do niej takie wioski jak Bałuty, Doły czy Radogoszcz. Pierwszym proboszczem tej parafii został ks. Piotr Śliwka.
Przez lata zmieniała się przynależność diecezjalna Łodzi. Od 1765 do 1818 roku należy do diecezji włocławskiej. Na początku dwudziestego wieku Łódź i tereny położone na zachód od niej należały do archidiecezji warszawskiej, a wschodnia i południowa część dzisiejszej archidiecezji była włączona do diecezji kujawsko – kaliskiej.

Ze względu na swój odmienny, typowo robotniczy charakter, Łódź wymagała specyficznego prowadzenia pracy duszpasterskiej – mówił nam nieżyjący już ks. dr Stanisław Grad, zajmujący się między innymi historią łódzkiego Kościoła. - Rozumiał to arcybiskup warszawski, Aleksander Kakowski.

Już w 1913 roku, niedługo po swoim ingresie, abp Kakowski, zaczął zabiegać o utworzenie diecezji łódzkiej. Nie chciały jednak do tego dopuścić władze rosyjskie.

Radosna wiadomość z Watykanu

Kiedy w 1915 roku, podczas I wojny światowej, Niemcy zajęli Łódź, front oddzielił miasto od Warszawy. Kościelną władzę nad Łodzią przejął biskup kujawskwo-kaliski Stanisław Zdzitowiecki. Zlecił bezpośrednie administrowanie łódzkim kościołem ks. Henrykowi Przeździeckiemu. Wtedy był proboszczem łódzkiej parafii św. Józefa, a potem został biskupem podlaskim.
Po zakończeniu I wojny światowej listy w sprawie utworzenia diecezji łódzkiej kierowali do ówczesnego nuncjusza apostolskiego w Polsce Achille Ratti, późniejszego papieża Piusa XI, kardynał Kakowski, biskup Zdzitowiecki i wojewoda łódzki. Wreszcie 10 grudnia 1920 roku Benedykt XV bullą Christi Domini powołuje do życia diecezję łódzką. Liczyła 67 parafii i składała się z 5 dekanatów: łódzkiego, łódzkiego podmiejskiego, brzezińskiego, łęczyckiego i kłodawskiego. Granicę nowej diecezji stanowiła rzeka Ner, tak więc poza nią znalazły się na przykład Pabianice, czy dzisiejsze ważne części Łodzi, czyli Retkinia i Ruda Pabianicka. Należały do diecezji kujawsko -kaliskiej. I można było dojechać do niej... tramwajem. Efektem tamtego podziału jest między innymi to, że w Łodzi są dwa kościoły pod tym samym wezwanie Najświętszego Serca Jezusowego. Jeden znajduje się na Julianowie, drugi na Retkni. Do dziś są tu też dwie świątynie, których patronem jest św. Józef - przy ul. Ogrodowej i w Rudzie Pabianickiej.

Kto ordynariuszem?

Nowa diecezja liczyła ponad pół miliona wiernych. Łódź, tak przewidywano, została wyznaczona na stolicę diecezji, a kościół pw. św. Stanisława Kostki podniesiony został do godności katedry. Administratorem apostolskim nowo erygowanej diecezji został kard. Aleksander Kakowski, który tę funkcję pełnił przez kilka miesięcy.
Kiedy erygowano nową diecezję łódzką jej wikariuszem generalnym zostaje ks. Wincenty Tymieniecki, proboszcz katedry. Rozpoczynają się jednocześnie spekulacje wśród łodzian kto otrzyma nominację na pierwszego jej ordynariusza.

Najczęściej wymieniano nazwisko ks. Tymienieckiego- pisał nieżyjący już ks Zdzisław. Czosnykowski, biograf biskupa Tymienieskiego. - Już wcześniej, w maju 1920 roku podczas wizytacji pasterskiej w Łodzi, przedstawiciele władz, prasy, różnych organizacji dali do zrozumienia kardynałowi Aleksandrowi Kakowskiego, że społeczeństwo bardzo pragnęłoby widzieć na przyszłej stolicy biskupiej ks. Tymienieckiego.

Wincenty Tymieniecki, pierwszy biskup łódzki

Ku wielkiej radości łodzian papież Benedykt XV spełnia ich marzenia. 11 kwietnia 1921 roku ks. Wincenty Tymieniecki zostaje ordynariuszem diecezji łódzkiej.

Nieprzebrane tłumy wiernych w katedrze łódzkiej podczas konsekracji i kongresu w dniu 29 czerwca 1921 roku, wzruszające dowody życzliwości mieszkańców Łodzi i miast podłódzkich, ogromny entuzjazm i wyrazy szczerego uznania dla pierwszego pasterza diecezji były nie tylko dowodem wielkiej popularności jaką zdobył sobie bp Tymieniecki przez dwanaście lat ofiarnej pracy w środowisku łódzkim, ale także widocznym probierzem trafności wyboru dokonanego przez Stolicę Apostolską - pisał ks. Zdzisław Czosnykowski.

Nowy ordynariusz musiał zbudować diecezjalne instytucje. 1 lipca 1921 roku bp. Wincenty Tymieniecki poświęcił łódzką kurię. Początkowo mieściła się przy ul. Piotrkowskiej 102. Po trzech latach kurię i siedzibę łódzkiego biskupa przeniesiono do nowego gmachu, który wniesiono przy ul. ks. Skorupki 1.
Jeszcze w 1921 roku bp. Wincenty Tymieniecki podejmuje decyzję o utworzeniu łódzkiego seminarium duchownego. Dzięki staraniom ordynariusza władze miasta wydzierżawiły kurii budynek przy dzisiejszej ul. św. Stanisława, gdzie kiedyś mieścił się szpital św. Aleksandra. Już 10 października 1921 roku łódzkie seminarium duchowne rozpoczęło rok akademicki. Naukę zaczęło 63 alumnów. Bp Wincenty Tymieniecki powołał też do życia kapitułę katedralną.

Pozostał jeszcze problem o ukształtowania granic diecezji – wyjaśniał nam ks. dr Stanisław Grad. - Diecezja łódzka powstała z zachodniej części archidiecezji warszawskiej, miała kształt nieforemny, gdyż jej stolica znajdowała się na krańcach diecezji, poza granicami był teren diecezji włocławskiej.

Bez dekanatu kłodawskiego, ale z Pabianicami i Tuszynem

W 1925 roku dokonano nowego podziału administracyjnego Kościoła w Polsce i wtedy diecezja łódzka oddała włocławskiej dekanat kłodawski, a w zamian otrzymała m.in Pabianice, Łask, Tuszyn czy Rzgów. Nie udało się włączyć do diecezji Sieradza i Zduńskiej Woli. Biskupowi Wincentemu Tymienieckiemu zależało zwłaszcza na Zduńskiej Woli, która podobnie jak Łódź była miastem włókienniczym. Biskup włocławski Stanisław Zdzidowiecki tłumaczył, że chce zatrzymać w swojej diecezji choć jedno miasto robotnicze.
W rezultacie zmian z 1925 roku diecezja łódzka liczyła 105 parafii, 193 kapłanów i około 900 tysięcy wiernych. Granice ustalone w 1925 r. nie uległy zmianie aż do 1992 roku. Podczas kolejnego nowego podziału administracyjnego Kościoła w Polsce, do którego doszło ponad siedemdziesiąt lat później, od diecezji łódzkiej odłączono na rzecz nowej diecezji łowickiej dekanaty:głowieński, łęczycki i tumski.

Za mało kosciołów

Przed nową diecezją łódzką stał do rozwiązania jeszcze jeden problem. Figurowała na ostatnim miejscu pod względem liczby kościołów przypadających na liczbę wiernych.

Pomimo kryzysu gospodarczego, bezrobocia, ciągle wybuchających strajków, dzięki ogromnemu wysiłkowi poszczególnych wspólnot parafialnych wybudowano w okresie międzywojennym 7 nowych kościołów oraz erygowano 9 parafii – mówił nam ks. Grad. - W tym samym czasie także poza Łodzią wybudowano szereg nowych kościołów i erygowano nowe parafie, a także wzniesiono 6 kościołów filialnych. Erygowano też 33 kaplice publiczne i pół publiczne.

Diecezja robotników

Biskup Wincety Tymieniecki zdawał sobie sprawę, że jest pasterzem diecezji w której mieszka wielu robotników. Zwłaszcza w Łodzi. Na początku lat trzydziestych minionego wieku dotknął ich kryzys gospodarzy. Wiele osób straciło prace. Bp. Tymieniecki powołuje więc do życia diecezjalny komitet pomocy dla najbiedniejszych - „Doraźny Posiłek”. Komitet uruchomił przy łódzkich parafiach 14 kuchni, które wydawały codziennie kilkanaście tysięcy bezpłatnych obiadów. W miarę narastania kryzysu powołano parafialne komitety „Doraźny Posiłek” we wszystkich miejskich ośrodkach na terenie diecezji. Cztery lata wcześniej bp. Tymieniecki wystąpił z inicjatywą budowy w Łodzi tanich domów. Powołano do życia Spółkę Akcyjną Towarzystwa Budowy Domów Robotniczych. Na Karolewie zbudowane osiedle mieszkaniowe. Natomiast w 1926 roku powołano do życia Biskupi Komitet Kolonii Letnich. Dzięki komitetowi co roku na kolonie wyjeżdżało kilka tysięcy dzieci z robotniczych rodzin. W 1930 roku w Łodzi utworzono Katolicki Uniwersytet Robotniczy. Na początku lat trzydziestych postała Akcja Katolicka diecezji łódzkiej, ale też Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej. Jej oddziały na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych istniały w niemal wszystkich parafiach diecezji. Utworzono również Patronat nad Młodzieżą Rzemieślniczą w Łodzi. Dzięki niemu młodzież mogła się dokształcać, uzyskiwała poradnictwo zawodowe. Młodzi rzemieślnicy otrzymywali też porady prawne. Natomiast już w 1925 roku utworzono w Łodzi Towarzystwo Kultury Religijnej.

Rezygnacja biskupa Jasińskiego

Biskup Wincenty zmarł 10 sierpnia 1934 roku. Jego następcą został bp.Włodzimierz Jasiński. Był ordynariuszem w trudnym czasie drugiej wojny światowej. Po 1941 roku w Łodzi były czynne tylko trzy kościoły: św. Kazimierza, św. Antoniego i Przemienienia Pańskiego. Ponad 200 księży aresztowano i wywieziono do obozów koncentracyjnych, 155 z nich zginęło. Przed wrześniem 1939 roku w diecezji pracowało 370 kapłanów. Diecezja straciła więc 40 procent swoich księży.
Czasy powojenne nie były też łatwe dla młodej, bo liczącej ponad 20 lat diecezji. W 1946 poruszenie wywołała rezygnacja z funkcji ordynariusza łódzkiego bp Włodzimierza Jasińskiego. Nie ma dostępnych publicznie dokumentów, które by wyjaśniały okoliczności ustąpienia biskupa Jasińskiego z pasterzowania diecezji. W piśmie skierowanym do Watykanu biskup Jasiński pisał: Chce odejść, bo nie znajduje sił do prowadzenia mojej diecezji i troski o nią. Diecezji, która zawsze należała do najtrudniejszych.... Nieoficjalnie mówi się, że powodem odejścia było ugodowe nastawienie biskupa wobec nowej władzy, co nie podobało się władzom kościelnym.

Urodzony dyplomata

Następca bp Jasińskiego, biskup Michał Klepacz uchodził za urodzonego dyplomatę. Kiedy w 1953 roku komunistyczne władze internują prymasa Stefana Wyszyńskiego, on pełni funkcję przewodniczącego Episkopatu Polski. Jest nim przez trzy lata i miesiąc, do października 1956 roku, czyli chwili uwolnienia Prymasa Tysiąclecia. Nie wszyscy przyjęli to dobrze. Historycy są jednak zgodni: biskup Klepacz przeprowadził polski kościół przez najtrudniejszy okres w jego historii. Przyjmował na siebie ciosy wymierzane przez system totalitarny, obronił polski Kościół przed oderwaniem od Stolicy Apostolskiej oraz przez kompletnym uzależnieniem instytucji kościelnych od władz cywilnych. W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych biskup Klepacz potrafił wyratować wielu księży od poważnych represji. Wolał, by gromy spadały na niego, niż podwładnych. Służby bezpieczeństwa próbowały zastosować wobec niego takie same metody jak wobec biskupa kieleckiego Czesława Kaczmarka, skazanego na 12 lat więzienia. Poprzez różne metody operacyjne chciały doprowadzić do oskarżenia bp Klepacza o szpiegostwo na rzecz Watykanu i handel obcą walutą, ale się to nie udało.

Biskup z Krakowa

Po śmierci bp Michała Klepacza tymczasowe rządy w diecezji na pewien czas przejął sufragan, biskup Jan Kulik. W 1968 roku ordynariuszem diecezji łódzkie został przyjaciel kardynała Karola Wojtyły, biskup z Krakowa, Józef Rozwadowski. Biskup Józef Rozwadowski zmienił metody pracy duszpasterskiej. Duży nacisk kładł na działania wśród młodzieży akademickiej, katechizację. Stał się przez to bardzo kłopotliwy dla aparatu bezpieczeństwa.

Archidiecezja i pierwszy arcybiskup
Po przejściu na emeryturę bp Józefa Rozwadowskiego, 24 stycznia 1986 roku Jan Paweł II mianuje biskupem diecezjalnym Władysława Ziółka, który od sześciu lat pełnił posługę biskupa pomocniczego diecezji łódzkiej. Uroczysty ingres do katedry łódzkiej odbył się 22 lutego tego roku. Arcybiskup Władysław Ziółek to pierwszy arcybiskup i metropolita w historii diecezji łódzkiej. Pochodzi ze wsi Komorniki, w parafii Wolbórz. Tu przyszedł na świat 22 czerwca 1935 roku. 13 lipca 1958 roku, w Rzymie, przyjął świecenia kapłańskie z rąk arcybiskupa Józefa Gawliny. W Rzymie ks. Władysław Ziółek zrobił doktorat z prawa kanonicznego i przez osiem lat pracował w Kurii Rzymskiej. Potem powrócił do Łodzi. Pracował w kurii diecezjalnej. Był najpierw jej notariuszem, a potem kanclerzem. Pracował też w Sądzie Biskupim. Był obrońcą węzła małżeńskiego.
W 1992 roku nie tylko dokonano nowego podziału terytorialnego Kościoła w Polsce. Łódź
stała się stolicą archidiecezji, a jej ordynariusz biskup Władysław Ziółek otrzymał godność arcybiskupa. Archidiecezja łódzka jako jedyna w kraju, ze względu na swą specyfikę podlegała bezpośrednio stolicy apostolskiej. W 2004 roku Jan Paweł II ogłosił archidiecezję łódzką metropolią w skład której weszła diecezja łowicka.
Ks. arcybiskup Władysław Ziółek jako pasterz Kościoła łódzkiego erygował 63 nowe parafię, z czego 26 w samej Łodzi. Zbudowano też 53 kościoły. Arcybiskup Władysław Ziółek wiele uwagi poświęcał łódzkiej rodzinie, a także dzieciom, młodzież oraz światu pracy. W Łodzi powstał pierwszy w Polsce diecezjalny Ośrodek Adopcyjno-Opiekuńczy. Łódzki Kościół aktywnie włączał się w pomoc bezrobotnym i najbiedniejszym mieszkańcom archidiecezji.
W czerwcu 2010 roku ks. arcybiskup Ziółek skończył 75 lat i osiągnął wiek emerytalny. Złożył rezygnację z pełnienia funkcji ordynariusza metropolity łódzkiego na ręce Benedykta XVI. Papież przyjął rezygnację abpa Władysław Ziółka z posługi pasterza Kościoła łódzkiego, ale jednocześnie poprosił o jej kontynuowanie, przez półtora roku lub dwa lata, o ile pozwoli na to stan zdrowia. Arcybiskup Ziółek latem 2012 roku przeszedł na emeryturę. 11 lipca tego roku Benedykt XVI mianował abp Marka Jędraszewskiego z Poznania nowym metropolitą łódzkim. 8 września 2012 roku odbył się ingres nowego ordynariusza do łódzkiej archikatedry. Ale w 2017 roku otrzymał nominację na metropolitę krakowskiego. Jego miejsce zajął bp Grzegorz Ryś, biskup pomocniczy archidiecezji krakowskiej. 4 listopada 2017 roku odbył się jego ingres do katedry łódzkiej, potem otrzymał też godność arcybiskupa.

Archidiecezja dziś

Dziś archidiecezja łódzka to 27 dekanaty i 219 parafii, w których posługuje 570 duchownych inkardynowanych do diecezji oraz duchowieństwo zakonne z 16 męskich instytutów życia konsekrowanego. Na terenie diecezji znajdują się cztery seminaria duchowne: Wyższe Seminarium Duchowne w Łodzi (diecezjalne), Seminarium oo. Franciszkanów OFM conv., Międzynarodowe Diecezjalne Seminarium Misyjne dla Nowej Ewangelizacji Redemptoris Mater oraz Ogólnopolskie Seminarium dla Starszych Kandydatów do Święceń (35+). w czasie posługi abpa Rysia jako ordynariusza diecezji łódzkiej Ojciec Święty Franciszek wyniósł do godności kardynalskiej abp Konrada Krajewskiego. To pierwszy kardynał pochodzący z Łodzi. Mieszka w Watykanie i jest jałmużnikiem papieskim. Z diecezją łódzką związana jest postać św. Faustyny Kowalskiej, która katedrze łódzkiej miała swe pierwsze objawienia oraz błogosławionego Rafała Chylińskiego. W 1991 i 2020 roku w Łodzi odbyła się Konferencja Episkopatu Polski, a w 2000 główne obchody millenijne. 13 czerwca 1987 roku Łódź odwiedził Jan Paweł II, a w 1974 i 2010 roku po diecezji peregrynowała kopia cudownego obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej.