Ile pieniędzy można potrącić za długi z emerytury, renty, pensji? Jakie są kwoty wolne od potrąceń

Potrącenia będą robione także wówczas, gdy przebywasz w domu pomocy społecznej i musisz za ten pobyt płacić. Przepisy jednoznacznie wskazują, kiedy dopuszczalne są potrącenia i jaka może być ich wysokość.

Z emerytury bądź renty wypłacanej przez ZUS potrącenia mogą być dokonywane przede wszystkim z tytułu:

• świadczeń wypłaconych w kwocie zaliczkowej (jest tak wówczas, gdy dana osoba jednocześnie ma prawo do pobierania więcej niż jednego świadczenia i ZUS musi dokonać związanego z tym rozliczenia);
• nienależnie pobranych emerytur, rent, świadczeń wychowawczych i Dobry Start oraz innych świadczeń;
• alimentów;
• innych należności egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych (tytuł wykonawczy to tytuł egzekucyjny – na przykład wyrok sądu – zaopatrzony w klauzulę wykonalności; tytuł wykonawczy stanowi podstawę egzekucji długów);
• nienależnie pobranych zasiłków rodzinnych lub pielęgnacyjnych oraz świadczeń rodzinnych;
• świadczeń nienależnie pobranych z funduszu alimentacyjnego;
• zasiłków wypłacanych z tytułu pomocy społecznej (jeżeli przy wypłacie zastrzeżono ich potrącanie) oraz zasiłków stałych lub okresowych wypłacanych z pomocy społecznej za okres, za który przyznano emeryturę lub rentę;
• zasiłków i świadczeń dla bezrobotnych wypłaconych za okres, za który bezrobotny miał prawo do emerytury lub renty;
• opłat za pobyt w domach pomocy społecznej, zakładach opiekuńczo-leczniczych lub pielęgnacyjno-opiekuńczych (potrącenie odbywa się na wniosek dyrektorów wymienionych placówek).

Potrącenia są dokonywane we wskazanej powyżej kolejności (tzn. najpierw świadczenia wypłacone w kwocie zaliczkowej, później nienależnie pobrane emerytury, renty, inne świadczenia i tak dalej – aż do opłat za pobyt w domach pomocy społecznej i innych podobnych placówkach).

Zobacz GALERIĘ ZDJĘĆ

Przed przystąpieniem do dokonywania potrąceń i egzekucji wymienionych wyżej, potrąca się ze świadczenia zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz składkę na ubezpieczenie zdrowotne, a dopiero w następnej kolejności kwotę egzekwowaną.

Natomiast ustalenia kwoty potrącenia dokonuje się od kwoty świadczenia przed pobraniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Prawo chroni emerytów i rencistów przed utratą całego świadczenia na rzecz długów i innych zobowiązań wymienionych wcześniej. Dlatego potrącenia są dokonywane w oparciu o dwie zasady. Z pierwszej z nich wynika, że potrącana kwota nie może być wyższa niż określone ustawowo maksimum. Z drugiej zaś, że kwota, która pozostanie do wypłaty po dokonaniu potrącenia nie może być niższa od minimalnej kwoty wskazanej w przepisach.

Wysokość maksymalnej kwoty potrącenia jest uzależniona od tego, z jakiego tytułu świadczenie ma zostać zmniejszone. Zgodnie z podstawowymi zasadami wynikającymi z przepisów, Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie może potrącić więcej niż:

• 65 proc. emerytury lub renty w przypadku opłat za pobyt w domu pomocy społecznej, zakładzie opiekuńczo-leczniczym albo zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym;
• 60 proc. emerytury albo renty na rzecz alimentów;
• 50 proc. na poczet egzekwowanych na podstawie tytułów wykonawczych opłat za pobyt w domu pomocy społecznej, zakładzie opiekuńczo-leczniczym bądź zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym;
• 50 proc. emerytury lub renty w razie potrącania świadczeń wypłaconych w kwocie zaliczkowej; nienależnie pobranych emerytur, rent i innych świadczeń; nienależnie pobranych zasiłków rodzinnych lub pielęgnacyjnych oraz świadczeń rodzinnych; świadczeń nienależnie pobranych z funduszu alimentacyjnego; zasiłków wypłacanych z tytułu pomocy społecznej oraz zasiłków stałych lub okresowych wypłacanych z pomocy społecznej w czasie, gdy osoba korzystająca z tych zasiłków miała prawo do emerytury lub renty; zasiłków i świadczeń dla bezrobotnych wypłaconych za okres, za który bezrobotny miał prawo do emerytury lub renty;
• 25 proc. w przypadku innych należności egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych niż wyżej wymienione.

Wysokość potrąceń zgodnie z ustawą o emeryturach i rentach z FUS nie może przekraczać ustalonych w niej granic. Sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie należności alimentacyjnych mogą być potrącane do 60 proc. wysokości świadczenia, natomiast należności egzekwowane związane z odpłatnością za pobyt w domach pomocy społecznej, zakładach opiekuńczo-leczniczych i zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych – do wysokości 50 proc. świadczenia, a w przypadku innych egzekwowanych należności – do wysokości 25 proc. świadczenia.

Przy zbiegu kilku potrąceń, łącznie potrącenia nie mogą przekroczyć wskazanych granic.

Wysokość części świadczenia podlegającego egzekucjom ustala się od kwoty świadczenia przed odliczeniem miesięcznej kwoty zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz składki na ubezpieczenie zdrowotne, tj. od kwoty brutto świadczenia.

Minimalna wysokość emerytury lub renty, jaka powinna pozostać po dokonaniu potrąceń, uzależniona jest od rodzaju dokonywanego potrącenia.

Wolne od potrącenia są następujące kwoty:

• 20 proc. najniższej emerytury lub renty w przypadku potrąceń z tytułu opłat za pobyt w domu pomocy społecznej, zakładzie opiekuńczo-leczniczym lub zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym;
• 50 proc. najniższej emerytury lub renty, jeśli z pobieranego świadczenia potrącane są należności z tytułu alimentów albo innych niż alimenty należności egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych;
• 60 proc. najniższej emerytury bądź renty m.in. w przypadku potrącania świadczeń wypłaconych w kwocie zaliczkowej; nienależnie pobranych emerytur, rent i innych świadczeń; nienależnie pobranych zasiłków rodzinnych lub pielęgnacyjnych oraz świadczeń rodzinnych; świadczeń nienależnie pobranych z funduszu alimentacyjnego.

Najniższa emerytura od 1 marca 2023 roku wynosi 1588,44 zł brutto.

Kodeks pracy gwarantuje pracownikom ochronę wynagrodzenia. Polega ona między innymi na precyzyjnym określeniu, ile i z jakiego tytułu może potrącić pracodawca z pensji swojego podwładnego.

Potrąceń z wynagrodzenia pracodawca powinien dokonać po wcześniejszym odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych. Zgodnie z prawem szef ma prawo potrącać jedynie:

• sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych;
• sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne;
• zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi;
• kary pieniężne.

Przepisy wskazują, że potrącenia powinny być wykonywane właśnie w takiej kolejności jak powyższa.

Wyjaśnijmy – w pewnym uproszczeniu – że tytuł wykonawczy, który stanowi podstawę egzekucji alimentów i innych długów, jest to tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności. Tytuł egzekucyjny jest zaś dokumentem stwierdzającym obowiązek spełnienia określonego świadczenia (na przykład zapłaty określonej kwoty).

Oprócz sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych i zaliczek udzielonych pracownikowi z wynagrodzenia mogą być potrącane kary pieniężne nałożone na pracownika przez szefa. Zgodnie z Kodeksem pracy karę taką można nałożyć na pracownika, który naruszył przepisy bhp, naruszył przepisy przeciwpożarowe, opuścił pracę bez usprawiedliwienia, przyszedł do pracy pod wpływem alkoholu.

Maksymalne dopuszczalne potrącenie z wynagrodzenia wynosi:

• 60 proc. wynagrodzenia, jeśli potrącane są alimenty;
• 50 proc. w przypadku egzekucji innych należności niż alimenty lub potrącania zaliczek pieniężnych;
• 50 proc. pensji, jeżeli na mocy tytułu wykonawczego egzekwowany jest dług inny niż alimenty, a jednocześnie egzekwowane są zaliczki pieniężne;
• 60 proc. wynagrodzenia, jeżeli pracownik równocześnie ma ściągany dług alimentacyjny i na rzecz udzielonych mu zaliczek pieniężnych.

Niezależnie od wszystkich wymienionych potrąceń pracodawca może ściągnąć z pensji nałożone przez siebie kary pieniężne.

Niezależnie od wprowadzenia limitów maksymalnych dopuszczalnych potrąceń prawo określa też wysokość zagwarantowanego minimalnego wynagrodzenia, które musi dostać pracownik po dokonaniu wszelkich potrąceń.

Wynosi ona:

• 100 proc. minimalnego wynagrodzenia za pracę, po odliczeniu składek na ubezpieczenie społeczne i zaliczki na podatek dochodowy – w przypadku egzekucji na mocy tytułów wykonawczych należności innych niż alimenty;
• 75 proc. – w razie potrącania zaliczek pieniężnych udzielonych przez pracodawcę;
• 90 proc. – jeśli potrącane są kary pieniężne.

Minimalne wynagrodzenie od 1 lipca 2023 roku wynosi 3600 zł brutto.

• Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2023 roku poz. 1251) – art. 138-144;
• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks pracy (tekst jednolity: Dz. U. z 2023 roku poz. 1465) – art. 84-91.