Lata 1939-1989 obfitowały w wiele niezwykłych wydarzeń... Wybuch drugiej wojny światowej, okupacja niemiecka, potem wyzwolenie i tragedia więźniów Radogoszcza... Po nim miała miejsce epoka stalinowska, procesy żołnierzy Armii Krajowej... Wreszcie słynna odwilż, Październik 1956, ale radość nie trwała długo... Nadeszły smutne i siermiężne lata 60., a w wraz z nimi Marzec 1968 roku. Strajki łódzkich studentów, ale też masowe wyjazdy za granicę Żydów z Łodzi.
Niedługo potem rozpoczyna się epoka Gierka. Kończy się Sierpniem 1980 roku, strajkiem generalnym, który też ogarnął Łódź... Powstają łódzkie struktury "Solidarności". Nie ma chyba w Łodzi zakładu pracy, w którym nie powstał ten związek zawodowy... Ale radość znów nie trwa długo. Ogłoszony zostaje stan wojenny, do obozów dla internowanych trafiają działacze niepodległościowi. Aż wreszcie nadchodzi rok 1989... Tak w wielkim skrócie wyglądało owe pół wieku Łodzi.
Na chwilę zatrzymajmy się przy 1939 roku. Coraz głośniej mówi się o wybuchu wojny... Ale miasto żyje swoim życiem. 3 marca Jan Kwapiński zostaje pierwszym od 6 lat niekomisarycznym prezydentem Łodzi. Jednocześnie w "Głosie Porannym" ukazują się apele o pomoc materialną i lokalową dla 1,1 tysiąca Żydów, którzy zostali wydaleni z terytorium III Rzeszy i znaleźli schronienie w Łodzi. 15 lipca w mieście odbywa się na Placu Wolności manifestacja łodzian w 529. rocznicę Bitwy pod Grunwaldem. Na transparentach można przeczytać takie hasła: "Śmierć Niemcom w Polsce" czy "Hitlera musimy udusić". 10 sierpnia polscy i żydowscy robotnicy zaczynają akcję usuwania z fabryk niemieckich pracowników.
- Do końca miesiąca pracę straciło 10 tysięcy niemieckich robotników - czytamy w "Kalendarium".
Łodzianie zaczynają kopać rowy przeciwlotnicze, a 26 sierpnia ulicami miasta defilują żołnierze z 28. Pułku Strzelców Kaniowskich. 3 dni później na dworcu Łódź Kaliska wsiądą w pociąg i udadzą się w kierunku Sieradza...
30 sierpnia w Niemieckim Banku Spółek Zawodowych przy al. Kościuszki 14 wykryto duży skład broni i materiałów wybuchowych. Z dworca Łódź Kaliska natomiast wyjeżdżają pierwsze transporty internowanych Niemców. Jadą do obozów w Berezie Kartuskiej i Kostopolu...
1 września wybucha wojna. Już następnego dnia spadają pierwsze bomby na Łódź. Uderzają w Lublinek, dworzec Łódź Kaliska, dworzec Łódź Widzew, kamienicę przy ul. Bandurskiego i Karolewskiej. W ciągu dwóch dni nalotów ginie 300 osób...
6 września bomby spadają na pałac Heinzla w Julianowie. Tam swoją siedzibę miało dowództwo Armii Łódź. Zginęło 6 żołnierzy. 8 września wieczorem w Łodzi pojawiają się wojska niemieckie. Wkraczają do miasta od strony ul. Pabianickiej. Idą ul. Rzgowską, Piotrkowską. Witają ich kwiatami tłumy miejscowych Niemców.
9 listopada, w 16. rocznicę nieudanego puczu w Monachium, Łódź zostaje wcielona do III Rzeszy. Staje się częścią Kraju Warty, który ma być wzorcową, niemiecką prowincją. Miała tu dominować ideologia nazizmu, a Łódź stać się wzorcowym miastem, w którym dominuje kultura niemiecka.
11 listopada Niemcy wysadzają pomnik Tadeusza Kościuszki. Prasa niemiecka pisała: "Wysadziliśmy ten pomnik, by Polacy wiedzieli, że od dziś są sługami narodu niemieckiego". Z czasem ten los spotka wszystkie łódzkie pomniki. Zmieniono granice Łodzi. W jej skład włączono: Retkinię, Rudę, Sikawę, Stoki, Rogi, Zarzew, Olechów, Chojny, Rokicie, Radogoszcz, Żabieniec, Teofilów, w części Wiskitno, Starową Górę, Łagiewniki. Powierzchnia Łodzi zwiększa się z 58 km kwadratowych do 226,66 km kwadratowych. Miasto staje się więc prawie pięciokrotnie większe. Liczba jego mieszkańców zwiększa się z blisko 400 tys. do 788 tys. Z czego 55,6 proc. stanowią Polacy, 29 proc. - Żydzi, a 14,8 proc. - Niemcy.
W styczniu 1940 roku w przedwojennym budynku teatralnym przy ul. Cegielnianej (dziś Jaracza) następuje otwarcie Łódzkiego Teatru Niemieckiego. Grają w nim głównie aktorzy przybyli do Łodzi z Tallina. 14 i 15 stycznia Niemcy wysiedlają 4,5 tysiące mieszkańców osiedla Montwiłla-Mireckiego. W lutym wyznaczone zostają granice dzielnicy dla Żydów, czyli Litzmannstadt Getto. Jego granice zamknięto ostatecznie 30 kwietnia.
11 kwietnia 1940 Łódź zniknęła ze wszystkich map. W jej miejsce pojawiło się miasto Litzmannstadt. Nazwano ją tak na cześć generała Karola Litzmanna, bohatera tzw. bitwy łódzkiej z czasów pierwszej wojny światowej. Herbem miasta przestała być łódka. Została nim podwójna swastyka na niebieskim tle. Ulica Piotrkowska stała się Adolf Hitler Strasse. Na uroczystość zmiany nazwy przyjechał sam Arthur Greiser, namiestnik Kraju Warty. Wysłał on telegram do Hitlera: "Mój fuellerze, dziękujemy w imieniu Niemców z Litzmannstadt i całego kraju za przyjęcie do III Rzeszy. Od tej godziny ślubują oni udowodnić wierność przez bezustanną pracę, która pomoże państwu w drodze do wywalczenia największego, historycznego zwycięstwa Niemców".
Już jesienią 1939 roku Niemcy wprowadzają przymus pracy dla Polaków. Początkowo obejmuje on obywateli polskich od 16 do 60 roku życia. W 1941 roku granica wieku zostaje obniżona do 14 lat. Z czasem do pracy zmuszano nawet 12-latków. Łodzian najczęściej wywożono z miasta i zatrudniano w ośrodkach przemysłowych w głębi Rzeszy. Do końca 1944 roku wywieziono na roboty 115 tysięcy mieszkańców miasta.
24 marca 1941 roku niemieckie władze uruchomiają komunikację autobusową. Ale autobusami mogą jeździć wyłącznie Niemcy i volksdeutsche. 8 maja nadburmistrzem Łodzi zostaje Werner Ventzki. Pełni tę funkcję do lipca 1943 roku. To on 7 czerwca przyjmuje uroczyście w mieście Heinricha Himmlera. W październiku tego samego roku zakazano pochówku Niemców i Polaków na tym samym cmentarzu. W tym samym miesiącu aresztowanych zostaje 158 księży z diecezji łódzkiej. Większość z nich zostaje wywieziona do obozu koncentracyjnego w Dachau...
Od listopada Polacy nie mogą kupować pszennego pieczywa, a także ciast i słodyczy. Niemieckie służby sanitarne obliczają, że w ciągu roku na gruźlicę umiera 1,5 tysiąca łodzian. Nie wliczono do tej statystyki więźniów getta, gdzie śmiertelność z powodu tej choroby była kilkakrotnie wyższa.
W lutym 1942 roku w rejonie ul. Odrzańskiej Niemcy tworzą obóz dla jeńców radzieckich. 20 lutego na Placu Stodół (dziś Stu Straconych) w Zgierzu ma miejsce publiczna egzekucja. Ginie podczas niej wielu łodzian. Między innymi Władysław Dzierżyński, znany neurochirurg, brat Feliksa czy Antoni Kalinowski, szef "Kedywu".
Od 5 sierpnia Polacy nie mogą w niedziele i święta jeździć łódzkimi tramwajami. Miesiąc później w Teatrze Miejskim ma miejsce premiera sztuki "Intryga i miłość" Fryderyka Schillera. W roli Luizy widzowie oglądają 21-letnią Helgę Bemmert, znaną potem aktorkę Republiki Federalnej Niemiec... 1 grudnia przy ul. Przemysłowej Niemcy otwierają Obóz Policji Bezpieczeństwa dla Młodzieży Polskiej.
4 i 5 lutego 1943 roku Niemcy zamykają kina, teatry i lokale rozrywkowe w całej Łodzi. W ten sposób czczą klęskę pod Stalingradem. 19 czerwca niemieckie władze okupacyjne oddają uroczyście do użytku nowoczesną pętlę tramwajową na Placu Niepodległości. To największa inwestycja budowlana w Łodzi w okresie okupacji.
31 lipca nadburmistrzem miasta mianowano dr Otto Bradfisha, szefa miejscowego gestapo.
Wojna powoli zbliża się do końca, ale mieszkańcy Łodzi jeszcze o tym nie wiedzą. Do miasta zjeżdżają z koncertami znani niemieccy muzycy. Między innymi Drezdeński Kwartet Smyczkowy. Jednocześnie Niemcy obwożą po łódzkich fabrykach polskich jeńców. Zostali wzięci do niewoli po bitwie pod Lenino oraz podczas walk we Włoszech.
29 sierpnia do Oświęcimia wyjeżdża ostatni transport z więźniami getta. 2 dni później ostatnie przedstawienie daje Teatr Miejski. Jego pracownicy trafiają później na front lub do pracy w fabrykach zbrojeniowych.
16 stycznia 1945 roku nad łódzkim niebem pojawiają się radzieckie samoloty. Zaczynają bombardowania przedmieść Łodzi. Ginie w nich około 350 osób. W nocy z 17 na 18 stycznia 1945 roku hitlerowcy podpalają więzienie w Radogoszczu. Ginie wówczas około 1500 więźniów.
19 stycznia na ulice Łodzi wkraczają żołnierze Armii Radzieckiej... Dzień później z Białegostoku przybywa 94 funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa. Na ich czele stoi łodzianin, pułkownik Mieczysław Moczar. Zajmują dawny budynek gestapo przy ul. Anstadta. Przedstawicielem Rządu Tymczasowego na województwo łódzkie zostaje Ignacy Loga-Sowiński...
Zaczyna się nowy rozdział w życiu miasta, o którym napiszemy w kolejnym odcinku.
Dołącz do nas na Facebooku!
Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!
Kontakt z redakcją
Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?
