Rehabilitacja to także przywracanie pacjenta do społeczeństwa. Rozmowa z dr. n. med. Anną Zwierzchowską

Czym charakteryzuje się rehabilitacja onkologiczna i w jaki sposób różni się od tej „klasycznej”?

Rehabilitacja onkologiczna jest oczywiście przeznaczona dla pacjentów z chorobami onkologicznymi. Wyróżniamy trzy etapy rehabilitacji onkologicznej. Rehabilitacja prewencyjna ma zapobiegać powikłaniom powstałym na skutek leczenia onkologicznego. Zadaniem rehabilitacji leczniczej jest przywracanie utraconych funkcji. Rehabilitację paliatywną stosuje się u osób z zaawansowaną chorobą nowotworową i służy łagodzeniu jej objawów.

Jakie rodzaje zabiegów wchodzą w skład rehabilitacji onkologicznej?

Podstawą rehabilitacji onkologicznej jest rehabilitacja ruchowa, czyli stosowanie rożnych form ćwiczeń. Wykonujemy także zabiegi wspomagające, takie jak masaże, drenaże limfatyczne, kąpiele wirowe. Korzystamy czasem również z krioterapii czy zabiegów przezskórnej stymulacji prądami TENS. W pierwszym okresie rehabilitacji onkologicznej, czyli do pięciu lat od zakończenia podstawowego leczenia onkologicznego, staramy się unikać zabiegów fizykalnych (lasery, pola elektromagnetyczne czy ultradźwięki), które wykazują silne działanie bodźcowe.

Po jakich zabiegach onkologicznych pacjenci najczęściej wymagają rehabilitacji?

Wszystko zależy od okolicy operowanej i szerokości zabiegu onkologicznego. Najczęściej w naszej placówce spotykamy się z pacjentkami po częściowym lub radykalnym usunięciu gruczołu piersiowego wraz z węzłami chłonnymi okolicy dołu pachowego. Najczęstszym powikłaniem po zabiegach onkologicznych jest obrzęk limfatyczny. Leczenie kobiet z takim obrzękiem po mastektomii składa się z kilku faz. W pierwszej fazie, redukcji obrzęku, stosujemy masaże pneumatyczne, drenaże limfatyczne, ćwiczenia czynne w stawach kończyn, w wysokich pozycjach, tak żeby mięśnie tłoczyły krew do odpowiednich partii ciała. Wykonujemy ćwiczenia Burgera, które zmniejszają obrzęk limfatyczny i nie dopuszczają do gromadzenia się i zalegania limfy. Stosujemy bandażowanie kończyn. Uczymy pacjentów automasażu. Jeżeli jest ograniczenie ruchomości w stawie barkowym, to przywracamy jego prawidłowe funkcjonowanie. Stosujemy ćwiczenia oddechowe i zwracamy także uwagę na prawidłową postawę ciała, która często ulega zaburzeniu po mastektomii.

Kiedy jeszcze występuje obrzęk limfatyczny i jacy inni pacjenci trafiają do placówki, którą Pani kieruje?

Obrzęk limfatyczny występuje równie często po usunięciu czerniaka, a u kobiet po usunięciu macicy. Innymi powikłaniami dość znacznie występującymi są niedowłady po operacjach głowy, mózgu lub spowodowane przerzutami do ośrodkowego układu nerwowego. Kolejną grupą pacjentów wymagających rehabilitacji są osoby po resekcji płuca. W ich przypadku staramy się maksymalnie przywrócić prawidłową wentylację płuc. Trafiają do nas także pacjenci po operacjach onkologicznych w obrębie tkanek miękkich i kości oraz po usunięciu prostaty.

Jak szybko należy wdrożyć rehabilitacje onkologiczną?

Polski model rehabilitacji i wytyczne Polskiego Towarzystwa Onkologii Klinicznej zgodnie zakładają, że rehabilitacja powinna być włączona wcześnie - właściwie już od pierwszej doby pobytu pacjenta w szpitalu. Pacjentki przygotowywane do zabiegu mastektomii czy kwadratektomii powinno uczyć się wykonywania ćwiczeń jeszcze przed operacją, żeby potem już wiedziały, jak postępować. Uczymy prawidłowych ćwiczeń kończyn górnych i dolnych, ćwiczeń oddechowych, automasażu kończyn górnych oraz terapii ułożeniowej. Stosujemy wczesną pionizację, tak żeby nie rozwijały się powikłania powstałe na skutek bezruchu po leczeniu operacyjnym.

Jak ważne dla komfortu życia i dobrego samopoczucia pacjenta jest to szybkie wdrożenie rehabilitacji onkologicznej?

Jest niezwykle istotne. Rehabilitacja to kompleksowy proces. W skład zespołu rehabilitacyjnego wchodzą także specjaliści z zakresu dietetyki, psychologowie, pracownicy socjalni, terapeuci zajęciowi, a w przypadku dzieci - pedagodzy. Rehabilitacja to nie tylko przywracanie poszczególnych funkcji ruchowych, ale także przywracanie do społeczeństwa i aktywności zawodowej. Chcemy, aby pacjent w miarę możliwości powrócił do normalnego życia.

Czy pacjentom onkologicznym przysługuje pierwszeństwo w kolejce oczekujących na zabiegi rehabilitacyjne?

Nie ma innej puli dla pacjentów wymagających rehabilitacji onkologicznej. Jedynym kryterium jest stan pacjenta. Pacjenci onkologiczni we wczesnej fazie po operacji będą traktowani priorytetowo, żeby nie dopuścić do rozwoju dysfunkcji. Natomiast pacjenci z wieloletnim nienarastającym obrzękiem limfatycznym będą czekać na zabiegi tyle samo, co osoby ze skierowaniem na rehabilitację „tradycyjną”.

Czy pacjenci mają tę świadomość jak najszybszego włączenia leczenia rehabilitacyjnego?

Pacjenci boją się o swoje życie i w pierwszej kolejności myślą o tym, żeby przeżyć. A często nie myślą o następstwach niestosowania rehabilitacji. Staramy się w naszej placówce edukować pacjentów i podkreślać, jak ważnym procesem w powrocie do zdrowia jest szybka i właściwa rehabilitacja. Mimo to ta świadomość nadal jest niewystarczająca. Pacjenci koncentrują się na leczeniu operacyjnym, a potem radioterapii czy chemioterapii i w tym miejscu według wielu z nich kończy się proces walki z nowotworem.

Rehabilitacja onkologiczna

W latach 2020-2024 WWCOiT im. M. Kopernika w Łodzi będzie realizowało unijny program rehabilitacji onkologicznej dla wszystkich pacjentów, którzy przeszli chorobę nowotworową (niezależnie od jej rodzaju) i chcą powrócić do aktywności zawodowej. Program obejmuje cykl od 10 do 30 dni zabiegowych. Cechuje go indywidualne podejście do pacjenta, a ponadto oferuje kompleksową opiekę (wsparcie także ze strony psychologa, seksuologa i dietetyka).