Na pomysł odnalezienia pozostałości synagogi stojącej kiedyś przy ulicy Wolborskiej 20 wpadła Joanna Podolska, dyrektorka Centrum Dialogu im. Marka Edelmana. - Nikt dokładnie nie wiedział, gdzie stała synagoga. Każdy łódzki przewodnik pokazywał inne miejsce. I każdy był przekonany, że ma rację - tłumaczy.
Jak to możliwe? Synagoga Alte Szil zbudowana została w 1871 roku niedaleko drewnianej synagogi z początku XIX wieku. Była jednym z ciekawszych budynków w Łodzi. Była postawiona w stylu orientalnym według projektu Jana Karola Mertschinga. Jej wygląd miał przypominać o pochodzeniu i tradycji łódzkich Żydów.
W listopadzie 1939 roku wraz z innymi łódzkimi synagogami została spalona przez Niemców. W 1940 roku rozebrano ją, podobny los spotkał też sąsiednie budynki. Teren włączono w obrąb getta. W latach 50- tych postawiono w tym miejscu bloki, a ulice wytyczono na nowo. I ślad po synagodze zaginął.
Próbę jej odnalezienia pod okiem Pawła Zawilskiego, archeografa z Uniwersytetu Łódzkiego podjęła w tym tygodniu grupa wolontariuszy, uczestników warsztatów Odkryj z Nami Synagogę Alte Szil. Warsztaty są częścią obchodów 69. rocznicy likwidacji Litzmannstadt Ghetto, których tematem przewodnim jest synagoga Alte Szil.
Na podstawie zdjęć lotniczych i starych map wytyczono sondaż archeologiczny na trawniku przy ul. Zuli Pacanowskiej 8, tuż koło Szkoły Podstawowej nr 45. - Naszym celem było odnalezienie południowo-zachodniego narożnika synagogi - mówi Aleksander Andrzejewski, archeolog z Uniwersytetu Łódzkiego pomagający w badaniach.
W wykopie pojawiły się dwa fragmenty murów. Jeden stał prostopadle do obecnej ulicy, drugi był pod kątem, tak jak kiedyś ulica Wolborska.... - Niestety, najprawdopodobniej jest to pozostałość sąsiadującej z synagogą kamienicy - ocenia Andrzejewski.
Po kilku dniach archeolodzy przenieśli się bliżej szkoły. Tu mieli więcej szczęścia. W wykopie pojawił się ślad po fundamencie z fragmentami gruzu. - To bardzo zniszczony relikt północnej ściany synagogi - ocenia Paweł Zwilski.
Niestety z synagogi ani jej otoczenia wiele nie zostało. - Nie ma ani posadzki synagogi, ani otaczającego ją bruku. Został tylko ślad po fundamencie, nie ma nawet cegieł, które układałyby się w mur - mówi Zawilski. - Nie możemy jednak wykluczyć, że gdzieś znajdziemy większe fragmenty synagogi.
Badacze znaleźli też fragmenty ozdób z piaskowca. - To muszą być fragmenty synagogi. Takie ozdoby w tej okolicy miała tylko ona - mówi Andrzejewski.
Udało się za to ustalić historyczny przebieg ulicy Wolborskiej. Pierwsze w historii wykopaliska archeologiczne na terenie Starego Miasta w Łodzi wzbudziły ogromne zainteresowanie mieszkańców. Do kopiących przez cały tydzień podchodzili łodzianie i dawali dobre rady.
- Niemal każdy z mieszkańców mówił, że kopiemy źle. Niestety, niewiele to wniosło, bo każdy pokazywał, że synagoga była w innym miejscu - mówi Andrzejewski. - Jedna starsza pani pokazywała zdjęcia okolicy i miejsce, gdzie w młodości siadywała na ławce. Niestety to też niewiele pomogło - dodaje.
Wykopy wykonali wolontariusze, miłośnicy historii z Łodzi: osiem pań i dwóch panów. Większość brała udział w pracach archeologicznych po raz pierwszy. - To bardzo ciekawe doświadczenie, w kolejnych wykopaliskach też wezmę udział - mówi Anna Majewska, studentka geografii. - Zdecydowałam się na udział, bo interesuję się historią łódzkich Żydów.
Dane zebrane podczas warsztatów mają ułatwić prowadzenie następnych, większych już prac wykopaliskowych w następnym roku. Łódzkie Centrum Dialogu chce znaleźć sponsora badań. - Nie jest wykluczone, że gdzieś znajdziemy większe pozostałości synagogi - ocenia Zawilski. - Z drugiej strony może już nie być nic. Nawet obecnie nie brakuje ogłoszeń "przyjmę gruz". Być może kiedyś ktoś też przyjął gruz i resztki synagogi znajdują się w fundamentach sąsiednich bloków.
Jest za to pomysł, by w przyszłości na stałe oznaczyć w terenie zarys synagogi.
Dołącz do nas na Facebooku!
Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!
Kontakt z redakcją
Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?